Orlen i Synthos finalizują nowe porozumienie w ramach spółki Orlen Synthos Green Energy (OSGE), które otwiera drogę do budowy pierwszych w Polsce małych reaktorów jądrowych (SMR) typu BWRX-300, rozpoczynając transformację kraju w kierunku niskoemisyjnej energetyki, zdolnej wspierać zarówno niezależność energetyczną, jak i unijne cele klimatyczne. Włocławek ma stać się symbolem polskiej innowacji nuklearnej, a plany budowy kolejnych jednostek w Stawach Monowskich i Ostrołęce pozycjonują Polskę jako pioniera SMR w Europie.

Porozumienie między Orlenem a Synthos Green Energy, sfinalizowane w sierpniu 2025 roku, ustala nowy model funkcjonowania spółki Orlen Synthos Green Energy (OSGE), w której obie strony posiadają równe, 50-procentowe udziały, zapewniając zrównoważoną kontrolę nad strategicznymi decyzjami dotyczącymi budowy i eksploatacji małych reaktorów jądrowych (SMR) w Polsce. Umowa wprowadza rotacyjność kluczowych stanowisk – prezesa zarządu i przewodniczącego rady nadzorczej OSGE – zmieniających się co trzy lata, co gwarantuje równowagę wpływów między partnerami, przy czym Orlen jako pierwszy wskaże przewodniczącego rady nadzorczej, a Synthos prezesa zarządu. Kluczowym elementem porozumienia jest umowa licencyjna z GE Vernova-Hitachi, dająca OSGE pełny dostęp do technologii reaktorów BWRX-300, wcześniej kontrolowanej głównie przez Synthos, co otwiera drzwi do szybkiego rozpoczęcia projektów budowlanych.

Nowy model współpracy obejmuje także utworzenie Komitetu Sterującego, który nadzoruje realizację projektów i podejmuje decyzje w bieżących sprawach, takich jak harmonogramy inwestycji czy zarządzanie spółkami celowymi, odpowiedzialnymi za budowę poszczególnych reaktorów. Pierwsza spółka celowa, kontrolowana przez Orlen, będzie realizować projekt we Włocławku, gdzie powstanie pierwszy reaktor, podczas gdy kolejny w Stawach Monowskich będzie nadzorowany przez Synthos, co pozwala na podział ryzyka i odpowiedzialności między partnerami. Porozumienie kończy wcześniejszy impas w negocjacjach, umożliwiając przyspieszenie prac nad SMR i zapewniając dostęp do amerykańskiej technologii, kluczowej dla sukcesu projektu.

Równowaga udziałów i rotacyjność stanowisk wzmacniają partnerstwo, dając obu stronom poczucie współodpowiedzialności za projekt, który wymaga ścisłej współpracy w obliczu złożonych wyzwań regulacyjnych i finansowych. Współpraca z międzynarodowymi partnerami, takimi jak kanadyjska Ontario Power Generation (OPG), która realizuje podobny projekt w Darlington, pozwala OSGE czerpać z globalnego know-how, minimalizując ryzyko błędów na wczesnych etapach. Nowy model funkcjonowania OSGE to fundament pod ambitne plany budowy floty SMR w Polsce.

SMR i technologia BWRX-300

Małe reaktory modułowe (SMR) typu BWRX-300, rozwijane przez GE Vernova-Hitachi, to wodno-wrzące jednostki o mocy 300 MWe, które dzięki kompaktowej konstrukcji i modułowej budowie oferują szybszy czas realizacji, niższe koszty inwestycyjne i większą elastyczność w dostosowaniu do lokalnych potrzeb energetycznych w porównaniu z tradycyjnymi, wielkoskalowymi elektrowniami jądrowymi. Technologia BWRX-300, oparta na uproszczonym projekcie reaktora wrzącego, eliminuje wiele złożonych systemów, takich jak zewnętrzne pompy cyrkulacyjne, co zmniejsza koszty budowy o około 30% w porównaniu z większymi reaktorami, a także pozwala na skrócenie czasu konstrukcji do zaledwie 36 miesięcy. Reaktory te są projektowane z myślą o bezpieczeństwie, wykorzystując pasywne systemy chłodzenia, które minimalizują ryzyko awarii nawet w ekstremalnych warunkach.

Pierwszy reaktor BWRX-300 powstaje w Kanadzie, w elektrowni Darlington, pod nadzorem Ontario Power Generation (OPG), które rozpoczęło budowę w 2024 roku z planowanym podłączeniem do sieci w 2030 roku, co czyni ten projekt punktem odniesienia dla Polski. Doświadczenia z Kanady, obejmujące zarówno aspekty techniczne, jak i regulacyjne, będą kluczowe dla OSGE, które podpisało w lipcu 2025 roku list intencyjny z OPG, umożliwiający wymianę know-how w zakresie projektowania, budowy i eksploatacji reaktorów. Polska, dzięki dostępowi do standardowego projektu BWRX-300, może uniknąć początkowych błędów i przyspieszyć proces licencjonowania.

Technologia SMR oferuje elastyczność w zastosowaniach, umożliwiając dostarczanie energii elektrycznej i ciepła do lokalnych odbiorców, takich jak zakłady przemysłowe Orlenu we Włocławku, a także wspierając dekarbonizację sektora ciepłownictwa i przemysłu. Kompaktowy rozmiar reaktorów pozwala na ich rozmieszczenie w mniejszych miejscowościach, co zmniejsza potrzebę rozbudowy infrastruktury przesyłowej. BWRX-300, z mocą wystarczającą do zasilenia około 300 tysięcy domów, jest idealnym rozwiązaniem dla Polski, która szuka stabilnych, niskoemisyjnych źródeł energii.

Planowana lokalizacja reaktorów w Polsce

Włocławek, wybrany jako lokalizacja pierwszego reaktora SMR pod kontrolą Orlenu, stanie się kluczowym punktem polskiej transformacji energetycznej, dzięki bliskości zakładów chemicznych Anwil, które będą mogły korzystać z energii i ciepła generowanego przez reaktor BWRX-300.

Stawy Monowskie koło Oświęcimia, nadzorowane przez Synthos, to kolejna priorytetowa lokalizacja, gdzie trwają zaawansowane badania geologiczne i środowiskowe, wspierane decyzją Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z lutego 2024 roku, określającą zakres raportu środowiskowego. Ostrołęka jest rozważana pod kątem kolejnego bloku SMR, co pozwoliłoby na dywersyfikację geograficzną i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego wschodniej Polski.

Proces przygotowania lokalizacji obejmuje złożone procedury środowiskowe, w tym oceny oddziaływania na środowisko, konsultacje społeczne i głębokie badania sejsmiczne, które mają potwierdzić bezpieczeństwo budowy w wybranych miejscach. OSGE złożyło wnioski o decyzje zasadnicze dla sześciu lokalizacji, z czego trzy – Włocławek, Stawy Monowskie i Ostrołęka – są w najbardziej zaawansowanym stadium, z uzyskanymi warunkami przyłączenia do sieci dla Włocławka. Harmonogram zakłada rozpoczęcie głównych prac budowlanych w ciągu 18 miesięcy od uzyskania pozwoleń, co może oznaczać start budowy we Włocławku w 2026 lub 2027 roku.

Wybór lokalizacji uwzględnia zarówno potrzeby przemysłowe, jak i strategiczne cele Polski, takie jak zmniejszenie zależności od importu energii i dekarbonizacja sektora przemysłowego, który w 2024 roku odpowiadał za 40% emisji CO₂ w kraju. Bliskość dużych odbiorców energii, takich jak zakłady chemiczne, pozwala na optymalizację dostaw ciepła i energii, minimalizując straty przesyłowe. Jednak każda lokalizacja wymaga ścisłego nadzoru regulacyjnego, by spełnić rygorystyczne wymogi bezpieczeństwa jądrowego.

Wyzwania regulacyjne i finansowe

Budowa małych reaktorów modułowych w Polsce stoi przed znaczącymi wyzwaniami regulacyjnymi, ponieważ procedury środowiskowe i uzyskanie pozwoleń na budowę, wymagane przez Narodową Agencję Atomistyki, są czasochłonne i wymagają szczegółowych analiz bezpieczeństwa, szczególnie w kontekście rygorystycznych unijnych norm dotyczących energetyki jądrowej.

W grudniu 2024 roku OSGE otrzymało sześć wstępnych licencji od Ministerstwa Klimatu, jednak negatywna opinia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego dotycząca bezpieczeństwa projektów wywołała rządowe audyty, co może opóźnić uzyskanie ostatecznych pozwoleń. Proces licencjonowania, obejmujący m.in. Preliminary Safety Analysis Report (PSAR) przygotowywany przez Laurentis Energy Partners, wymaga ścisłej współpracy z międzynarodowymi partnerami, by spełnić wszystkie wymagania regulacyjne.

Finansowanie projektów SMR to kolejne kluczowe wyzwanie, ponieważ koszty budowy jednego reaktora BWRX-300 szacowane są na około 1,5–2 miliardy USD, co wymaga znacznych nakładów kapitałowych i wsparcia państwa, szczególnie w kontekście ograniczonego dostępu do międzynarodowych funduszy na projekty jądrowe.

Orlen i Synthos będą musiały pozyskać dodatkowe źródła finansowania, takie jak kredyty bankowe czy unijne fundusze na transformację energetyczną, by zrealizować ambitny plan budowy 24 reaktorów do 2035 roku. Partnerstwo z Kanadą, w tym umowa z Aecon i AtkinsRéalis z czerwca 2024 roku, może ułatwić dostęp do know-how w zakresie zarządzania projektami i obniżyć koszty.

Polityka energetyczna UE stawia przed SMR dodatkowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju, co może wydłużyć harmonogram realizacji projektów. Polska musi także zmierzyć się z koniecznością dostosowania infrastruktury przesyłowej do nowych źródeł energii, co wymaga inwestycji w modernizację sieci i magazyny energii.

Korzyści technologiczne i innowacyjne

Wprowadzenie małych reaktorów modułowych (SMR) w Polsce otwiera drzwi do rozwoju lokalnej inżynierii nuklearnej, umożliwiając tworzenie wyspecjalizowanych kadr inżynierskich i naukowych, które będą wspierać nie tylko projekty OSGE, ale także przyszłe inwestycje w sektorze jądrowym w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.

Technologia BWRX-300, dzięki swojej modularnej konstrukcji i uproszczeniu systemów, pozwala na szybsze szkolenie personelu i wdrażanie nowych rozwiązań, takich jak pasywne systemy bezpieczeństwa, które zwiększają niezawodność reaktorów. Współpraca z GE Vernova-Hitachi daje Polsce dostęp do najnowszych technologii, umożliwiając transfer wiedzy, który może być podstawą do tworzenia własnych innowacji w sektorze jądrowym.

Polska, dzięki projektowi OSGE, staje się częścią globalnego rynku SMR, który według szacunków Międzynarodowej Agencji Energii rośnie w tempie 5–7% rocznie, napędzany zapotrzebowaniem na niskoemisyjne źródła energii w krajach dążących do neutralności klimatycznej.

Udział w projektach takich jak BWRX-300 pozycjonuje Polskę jako potencjalnego eksportera usług i technologii jądrowych, szczególnie w regionie, gdzie kraje jak Czechy czy Węgry również rozważają inwestycje w SMR. Współpraca z partnerami, takimi jak Laurentis Energy Partners, która przygotowuje kluczowy raport bezpieczeństwa (PSAR), wzmacnia kompetencje Polski w zarządzaniu złożonymi projektami nuklearnymi.

Technologiczne korzyści płynące z SMR obejmują także możliwość integracji z odnawialnymi źródłami energii, takimi jak wiatr czy fotowoltaika, co pozwala na tworzenie hybrydowych systemów energetycznych, stabilizujących sieć w okresach zmiennej produkcji OZE. Innowacje w zakresie magazynowania energii i zarządzania ciepłem odpadowym z reaktorów mogą dodatkowo zwiększyć efektywność energetyczną, szczególnie w przemyśle.