Enea Operator wprowadza usługę – Interwencyjną Regulację Mocy Biernej (IRB). Ma na celu zapewnienie stabilności napięciowej w sieciach z rosnącym udziałem farm wiatrowych i fotowoltaicznych.

Transformacja energetyczna, napędzana rosnącym udziałem odnawialnych źródeł energii (OZE), zmienia sposób, w jaki zarządzamy sieciami elektroenergetycznymi. Wiatraki i panele fotowoltaiczne, choć kluczowe dla osiągnięcia celów klimatycznych, wprowadzają zmienność i nieprzewidywalność do systemu, stawiając przed operatorami nowe wyzwania. Wahania produkcji energii, problemy z utrzymaniem prawidłowych poziomów napięć i potrzeba dynamicznej regulacji wymagają innowacyjnych rozwiązań, które wykraczają poza tradycyjne podejście do zarządzania siecią.

W tym kontekście Enea Operator, jeden z największych operatorów systemów dystrybucyjnych w Polsce, wprowadził Interwencyjną Regulację Mocy Biernej (IRB) – usługę, która pozwala na aktywną stabilizację sieci poprzez współpracę z wytwórcami energii. Celem tego opracowania jest wyjaśnienie, czym jest IRB, jakie miejsce zajmuje w portfelu usług elastyczności Enei Operator oraz jakie konsekwencje niesie dla rynku energii.

Elastyczność jako nowy filar bezpieczeństwa energetycznego

Współczesne systemy elektroenergetyczne przechodzą głęboką transformację. Tradycyjne sieci, zaprojektowane dla jednokierunkowego przesyłu energii z dużych elektrowni do odbiorców, ustępują miejsca inteligentnym systemom dystrybucyjnym, które muszą radzić sobie z dynamiczną i zdecentralizowaną produkcją energii. Rosnący udział odnawialnych źródeł energii, takich jak farmy wiatrowe i instalacje fotowoltaiczne, wprowadza zmienność, która wymaga nowych podejść do zarządzania siecią.

Wyzwania związane z OZE są liczne: nieprzewidywalna produkcja zależna od warunków pogodowych, wahania napięć w sieci oraz konieczność szybkiej reakcji na zmiany w popycie i podaży energii. W tym kontekście „elastyczność” stała się słowem-kluczem w polityce energetycznej Unii Europejskiej i Polski. Elastyczność oznacza zdolność systemu do szybkiego dostosowania się do zmian, zarówno poprzez regulację mocy czynnej (energii dostarczanej do odbiorców), jak i mocy biernej, która odpowiada za utrzymanie stabilności napięciowej.

W UE elastyczność jest filarem strategii takich jak Europejski Zielony Ład, który zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. W Polsce, gdzie OZE w 2024 roku odpowiadały za ponad 20 procent produkcji energii elektrycznej, potrzeba elastyczności jest szczególnie paląca. Enea Operator, obsługująca 2,6 miliona klientów na obszarze 20 procent kraju, odgrywa kluczową rolę w budowaniu systemu, który łączy stabilność z zieloną transformacją.

Droga Enei Operator do elastycznej sieci

Enea Operator od lat przygotowuje się do transformacji energetycznej, stopniowo wprowadzając rozwiązania zwiększające elastyczność sieci. Pierwszym krokiem była Interwencyjna Dostawa Mocy Czynnej (IDC), uruchomiona w marcu 2025 roku. IDC umożliwiła wytwórcom i odbiorcom energii aktywne zarządzanie popytem i podażą mocy czynnej, co pozwoliło na lepsze bilansowanie systemu w okresach szczytowego zapotrzebowania. Pierwsze doświadczenia z IDC pokazały, że współpraca z wytwórcami może znacząco poprawić stabilność sieci.

W sierpniu 2025 roku Enea Operator poszła o krok dalej, wprowadzając nowe grupy taryfowe dla klientów, którzy elastycznie zarządzają popytem na energię. Te taryfy, dostosowane do dynamicznych potrzeb sieci, zachęcają odbiorców do zmiany wzorców konsumpcji, na przykład poprzez przesuwanie zużycia na godziny poza szczytem. To rozwiązanie, wspierane przez zaawansowane systemy telemetryczne, umożliwiło bardziej efektywne wykorzystanie zasobów sieciowych.

Najnowszym osiągnięciem jest Interwencyjna Regulacja Mocy Biernej (IRB), uruchomiona w sierpniu 2025 roku. IRB to przełom w zarządzaniu napięciami w sieci, szczególnie w regionach z wysokim udziałem OZE. Usługa ta, będąca odpowiedzią na rosnące problemy z utrzymaniem prawidłowych poziomów napięć, pozwala na aktywną współpracę z farmami wiatrowymi i fotowoltaicznymi, które mogą regulować moc bierną w odpowiedzi na potrzeby systemu. IRB jest krokiem milowym w budowaniu elastycznej sieci, która wspiera zieloną transformację bez utraty stabilności.

Na czym polega IRB?

Interwencyjna Regulacja Mocy Biernej (IRB) to usługa, która umożliwia operatorowi systemu dystrybucyjnego, takiemu jak Enea Operator, zlecanie wytwórcom energii zmiany poboru lub wprowadzania mocy biernej poza standardowymi parametrami określonymi w umowach przyłączeniowych. Celem IRB jest utrzymanie prawidłowych poziomów napięć w sieci, co jest kluczowe w systemach z wysokim udziałem odnawialnych źródeł energii, takich jak farmy wiatrowe i fotowoltaiczne, które mogą powodować wahania napięć.

Mechanizm IRB opiera się na współpracy między służbami ruchowymi Enei Operator a wytwórcami energii. Gdy system wykrywa odchylenia napięciowe, operator wydaje polecenie zmiany charakterystyki pracy źródeł, takich jak turbiny wiatrowe czy inwertery fotowoltaiczne, które mogą dostarczać lub pobierać moc bierną. Kluczową rolę odgrywają autonomiczne charakterystyki napięciowe, które pozwalają na automatyczne dostosowanie parametrów pracy źródeł do warunków sieciowych.

IRB jest szczególnie istotne w regionach o dużej penetracji OZE, gdzie szybkie zmiany w produkcji energii mogą destabilizować sieć. Na przykład farmy wiatrowe, które generują energię w zależności od siły wiatru, mogą powodować nadmierny wzrost napięcia w sieciach 110 kV. Dzięki IRB operator może szybko zareagować, zlecając wytwórcom dostosowanie mocy biernej, co zapobiega przeciążeniom i zapewnia stabilność systemu.

Fundamenty regulacyjne

Wdrożenie Interwencyjnej Regulacji Mocy Biernej było możliwe dzięki zmianom w polskim prawie energetycznym, które stworzyły ramy dla nowych usług elastyczności. Kluczową zmianą była nowelizacja Prawa energetycznego z 28 lipca 2023 roku, która umożliwiła operatorom systemów dystrybucyjnych zlecanie wytwórcom usług regulacyjnych, takich jak IDC i IRB. Nowelizacja ta wprowadziła również możliwość tworzenia nowych grup taryfowych, wspierających elastyczne zarządzanie popytem i podażą energii.

Kolejnym krokiem była Karta aktualizacji nr 36/2024 Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej (IRiESD), która weszła w życie 7 stycznia 2025 roku. Dokument ten precyzuje wymagania techniczne dla wytwórców świadczących IRB, w tym minimalne parametry techniczne źródeł oraz procedury współpracy z operatorem. Karta określa również zasady rozliczeń za usługi interwencyjne, co zapewnia przejrzystość i przewidywalność dla uczestników rynku.

Te zmiany legislacyjne otworzyły drogę do rozwoju usług elastyczności w Polsce, umożliwiając operatorom takim jak Enea Operator lepsze zarządzanie siecią w warunkach rosnącego udziału OZE. IRB, jako element tego nowego ekosystemu, jest przykładem, jak regulacje mogą wspierać innowacje, jednocześnie zapewniając stabilność systemu elektroenergetycznego.

Kto może świadczyć IRB?

Usługa Interwencyjnej Regulacji Mocy Biernej jest skierowana do wytwórców energii przyłączonych do sieci wysokiego napięcia 110 kV, takich jak farmy wiatrowe i fotowoltaiczne. Aby uczestniczyć w IRB, źródła muszą spełniać minimalne wymagania techniczne określone w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej (IRiESD), w tym zdolność do dynamicznej regulacji mocy biernej w odpowiedzi na polecenia operatora. Wykluczane są źródła przyłączone do pól 110 kV w węzłach sieci niskiego napięcia (NN/110 kV), gdzie regulacja napięć jest mniej krytyczna.

Proces świadczenia IRB opiera się na przetargach organizowanych przez Eneę Operator, których start zaplanowano na wrzesień 2025 roku. Wytwórcy, którzy chcą uczestniczyć, muszą złożyć oferty określające dostępność swoich źródeł oraz zdolność do realizacji poleceń operatora. Enea Operator zapewnia, że proces przetargowy będzie transparentny, a szczegółowe wymagania i dokumentacja są dostępne na dedykowanej zakładce „Elastyczność” na stronie internetowej operatora.

Korzyści dla wytwórców

Interwencyjna Regulacja Mocy Biernej przynosi wytwórcom energii szereg korzyści, zarówno finansowych, jak i operacyjnych. Po pierwsze, uczestnicy IRB otrzymują dodatkowe wynagrodzenie za sterowanie mocą bierną poza standardowymi parametrami określonymi w umowach przyłączeniowych. To pozwala na zwiększenie przychodów, szczególnie dla operatorów farm wiatrowych i fotowoltaicznych, które często działają w zmiennych warunkach rynkowych.

Po drugie, wytwórcy świadczący IRB są zwolnieni z opłat za przekroczenie mocy umownej oraz współczynnika mocy (tgφ) w sytuacjach, gdy działają na polecenie operatora. To zmniejsza ryzyko finansowe związane z niestandardową pracą źródeł, zachęcając do większej elastyczności. Po trzecie, pośrednią korzyścią jest stabilniejsza sieć, która zapewnia lepsze warunki dla produkcji i sprzedaży zielonej energii, minimalizując ryzyko ograniczeń generacji przez operatora.

IRB buduje także długoterminową współpracę między wytwórcami a Eneą Operator. Dzięki regularnym przetargom i transparentnym zasadom rozliczeń, wytwórcy zyskują przewidywalność i możliwość planowania inwestycji w nowe technologie, takie jak zaawansowane inwertery czy systemy zarządzania energią. Dla wielu firm jest to szansa na umocnienie pozycji na rynku energii odnawialnej.

IRB jako wsparcie transformacji OZE

Rosnący udział odnawialnych źródeł energii w polskim miksie energetycznym, który w 2024 roku osiągnął 22 procent, stawia przed operatorami systemów dystrybucyjnych nowe wyzwania. Farmy wiatrowe i fotowoltaiczne, choć kluczowe dla redukcji emisji gazów cieplarnianych, powodują wahania napięć w sieciach, szczególnie na poziomie 110 kV. W okresach wysokiej produkcji, na przykład podczas silnych wiatrów lub intensywnego nasłonecznienia, nadmiar energii może prowadzić do przeciążeń, zmuszając operatorów do ograniczania generacji OZE.

Interwencyjna Regulacja Mocy Biernej pozwala na uniknięcie takich ograniczeń poprzez aktywną regulację napięć. Dzięki współpracy z wytwórcami, którzy dostosowują swoje źródła do potrzeb systemu, Enea Operator może maksymalnie wykorzystać potencjał regulacyjny farm wiatrowych i fotowoltaicznych. Efektem jest większa produkcja zielonej energii bez utraty stabilności sieci, co wspiera realizację celów klimatycznych Polski i UE.

IRB jest także odpowiedzią na rosnącą penetrację OZE w regionach obsługiwanych przez Eneę Operator, takich jak Wielkopolska czy Pomorze Zachodnie, gdzie farmy wiatrowe i fotowoltaiczne stają się coraz bardziej powszechne. Usługa ta pozwala na pełniejsze wykorzystanie istniejących źródeł, zmniejszając potrzebę kosztownych inwestycji w nową infrastrukturę sieciową.

Źródło: Enea