Od 15 lipca 2025 roku właściciele domów jednorodzinnych, którzy wymienili stare piece na kotły gazowe między 28 maja a 31 grudnia 2024 roku, mogą ubiegać się o dotacje w ramach programu „Czyste Powietrze”. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wznowił nabór wniosków dając szansę na wsparcie dla około 3 tys. gospodarstw. To ostatnia okazja na rozliczenie inwestycji gazowych przed przejściem programu na odnawialne źródła energii. Jak skorzystać z dotacji i jakie wyzwania stoją przed beneficjentami?
Program „Czyste Powietrze”, uruchomiony w 2018 roku, to flagowa inicjatywa rządu mająca na celu poprawę jakości powietrza w Polsce poprzez wymianę starych, nieefektywnych pieców (tzw. kopciuchów) na nowoczesne źródła ciepła oraz termomodernizację domów jednorodzinnych. Od 31 marca 2025 roku program działa w nowej odsłonie, skupiając się na rozwiązaniach opartych na odnawialnych źródłach energii (OZE), takich jak pompy ciepła, zgodnie z unijną dyrektywą budynkową (EPBD). Jednak przerwa w naborze wniosków pod koniec 2024 roku pozostawiła wielu właścicieli kotłów gazowych bez możliwości uzyskania wsparcia finansowego.
W odpowiedzi na ten problem Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) ogłosił wznowienie naboru wniosków na dotacje do kotłów gazowych od 15 lipca 2025 roku o godz. 15:00. Nabór, finansowany z Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS), dysponuje budżetem 70 mln zł i potrwa trzy miesiące lub do wyczerpania środków. O wsparcie mogą ubiegać się właściciele domów, którzy wymienili piece między 28 maja a 31 grudnia 2024 roku. Jakie są zasady nowego naboru, jakie wyzwania stoją przed beneficjentami i co oznacza reforma programu dla przyszłości walki ze smogiem w Polsce?
NFOŚiGW poinformował, że nabór wniosków na dotacje do kotłów gazowych rozpocznie się 15 lipca 2025 roku o godz. 15:00, kiedy na stronie programu „Czyste Powietrze” opublikowana zostanie pełna dokumentacja. Budżet wynosi 70 mln zł, co pozwoli na wsparcie około 3 tys. gospodarstw domowych. Nabór jest jednorazowy i skierowany do właścicieli lub współwłaścicieli domów jednorodzinnych lub lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą, którzy ponieśli koszty wymiany starego źródła ciepła na kocioł gazowy w okresie od 28 maja do 31 grudnia 2024 roku.
Dotacje będą przyznawane na zasadach sprzed reformy programu (obowiązujących do 31 marca 2025 roku), co oznacza, że wsparcie obejmuje:
- Zakup i montaż kotła lub kotłowni gazowej.
- Instalację centralnego ogrzewania (c.o.) i ciepłej wody użytkowej (c.w.u.).
- Dokumentację projektową związaną z inwestycją.
- Trwałe wyłączenie z użytku starego źródła ciepła na paliwo stałe, np. poprzez zezłomowanie.
Wnioski można składać przez trzy miesiące lub do wyczerpania puli środków. Dokumenty przyjmują Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) właściwe dla miejsca inwestycji, zarówno w formie elektronicznej (przez Generator Wniosków o Dofinansowanie – GWD, z podpisem kwalifikowanym lub profilem zaufanym), jak i papierowej (samodzielnie lub przez pełnomocnika).
Kryteria dochodowe
Dotacje są dostępne na trzech poziomach wsparcia, w zależności od dochodów beneficjenta:
- Podstawowy poziom: Dla osób z rocznym dochodem do 135 tys. zł, dotacja pokrywa do 40% kosztów kwalifikowanych netto.
- Podwyższony poziom: Dla gospodarstw wieloosobowych z miesięcznym dochodem na osobę do 1894 zł lub jednoosobowych do 2651 zł.
- Najwyższy poziom: Dla gospodarstw wieloosobowych z dochodem do 1090 zł na osobę lub jednoosobowych do 1526 zł, a także dla osób pobierających odpowiednie zasiłki.
Beneficjenci podwyższonego i najwyższego poziomu wsparcia mogą dodatkowo skorzystać z prefinansowania, czyli zaliczki na realizację inwestycji, dostępnej wyłącznie przez operatorów programu (gminy lub WFOŚiGW).
Okres przejściowy
Do 31 lipca 2025 roku trwa okres przejściowy, umożliwiający składanie wniosków na inwestycje rozpoczęte po 28 maja 2024 roku na zasadach sprzed reformy.
Osoby, które chcą połączyć dotację na kocioł gazowy z dofinansowaniem na termomodernizację, muszą złożyć dwa oddzielne wnioski. Ważna jest kolejność: wniosek o dotację na termomodernizację powinien być złożony jako pierwszy, ponieważ złożenie wniosku na kocioł gazowy uniemożliwi uzyskanie wsparcia na termomodernizację do czasu rozliczenia inwestycji gazowej.
Od 1 sierpnia 2025 roku koszty kwalifikowane będą mogły obejmować wydatki poniesione maksymalnie 6 miesięcy przed złożeniem wniosku.
Dlaczego wznowiono nabór na kotły gazowe?
Pod koniec listopada 2024 roku nabór wniosków w programie „Czyste Powietrze” został wstrzymany, co uniemożliwiło wielu właścicielom domów rozliczenie inwestycji w kotły gazowe. Było to szczególnie problematyczne, ponieważ kotły gazowe były najpopularniejszym źródłem ciepła wybieranym przez beneficjentów – w 2023 roku stanowiły one 45% wszystkich wymienionych źródeł ciepła w programie.
Przerwa wynikała z przygotowań do reformy programu, która weszła w życie 31 marca 2025 roku, dostosowując „Czyste Powietrze” do unijnej dyrektywy EPBD. Dyrektywa zakazuje finansowania kotłów na paliwa kopalne ze środków publicznych od 2025 roku, co wykluczyło kotły gazowe i olejowe z nowej odsłony programu.
Choć dyrektywa EPBD wyklucza finansowanie kotłów na paliwa kopalne, Polska skorzystała z wyjątku, który pozwala na krótkotrwałe wsparcie inwestycji gazowych w celu przyspieszenia wymiany kopciuchów. Priorytetem pozostaje ograniczenie emisji szkodliwych substancji z przestarzałych pieców na paliwo stałe, które są głównym źródłem smogu w Polsce. Według danych NFOŚiGW, od początku programu w 2018 roku do końca 2024 roku wymieniono ponad 700 tys. kopciuchów, co przyczyniło się do redukcji emisji pyłów PM2,5 o 30% w niektórych regionach.
Reforma programu „Czyste Powietrze”. Nowe priorytety
Nowa odsłona programu „Czyste Powietrze”, która rozpoczęła się 31 marca 2025 roku, wprowadziła istotne zmiany. Kluczowym celem jest walka z ubóstwem energetycznym poprzez wsparcie osób o najniższych dochodach oraz promowanie rozwiązań opartych na OZE, takich jak pompy ciepła, kotły na pellet czy instalacje fotowoltaiczne. Budżet programu został zasilony 10 mld zł bezzwrotnych dotacji z Funduszu Modernizacyjnego, co pozwala na zwiększenie skali wsparcia.
Reforma wprowadziła również:
- Przed i po inwestycji wymagane jest przeprowadzenie audytu energetycznego oraz uzyskanie świadectwa charakterystyki energetycznej, co ma zapobiegać „rachunkom grozy” wynikającym z braku termomodernizacji.
- Gminy pełnią rolę operatorów programu, wspierając beneficjentów na każdym etapie – od składania wniosków po rozliczenie inwestycji. W województwie zachodniopomorskim 70 z 113 gmin zgłosiło chęć pełnienia funkcji operatora.
- Wprowadzono limity dotacji jednostkowych na m² powierzchni ocieplenia oraz obowiązek weryfikacji urządzeń grzewczych na liście ZUM (Zielone Urządzenia i Materiały) pod kątem zgodności z unijną bazą EPREL.
Jak skorzystać z dotacji na kotły gazowe?
Aby ubiegać się o dotację, należy:
- Założyć konto w Generatorze Wniosków o Dofinansowanie (GWD)** na stronie gov.pl.
- Wypełnić wniosek online, podpisując go kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub profilem zaufanym, lub wydrukować i złożyć w formie papierowej w odpowiednim WFOŚiGW.
- Dostarczyć dokumentację potwierdzającą poniesienie kosztów w okresie od 28 maja do 31 grudnia 2024 roku, w tym faktury i dowód zezłomowania starego pieca.
- Skorzystać z pomocy operatora (gminy lub WFOŚiGW) w przypadku prefinansowania lub podwyższonego/najwyższego poziomu wsparcia.
Wnioski są rozpatrywane przez WFOŚiGW w województwie, w którym znajduje się budynek. Status wniosku można sprawdzić na stronie właściwego funduszu, np. wfos.gdansk.pl/sprawdz-status.
Przyszłość programu „Czyste Powietrze”
Po zakończeniu naboru na kotły gazowe program „Czyste Powietrze” skoncentruje się wyłącznie na odnawialnych źródłach energii. Popularnym wyborem stają się pompy ciepła, wspierane także przez program „Moje Ciepło”, który oferuje dotacje do 21 tys. zł na zakup i montaż pomp w domach jednorodzinnych.
W 2024 roku w programie „Moje Ciepło” złożono ponad 50 tys. wniosków, co pokazuje rosnące zainteresowanie ekologicznymi rozwiązaniami.
Jednym z głównych wyzwań stojących przed programem „Czyste Powietrze” jest ubóstwo energetyczne. Reforma programu zakłada silniejszy nacisk na wsparcie osób o najniższych dochodach, jednak skuteczne wdrożenie tego założenia wymaga zwiększenia liczby operatorów i punktów konsultacyjnych na poziomie lokalnym. Obecnie jedynie 38% gmin w Polsce, czyli 950 z 2477, zgłosiło chęć pełnienia roli operatora programu, co ogranicza jego dostępność dla najbardziej potrzebujących. Kolejnym istotnym problemem jest nadmierna biurokracja. Skomplikowane procedury aplikacyjne, w tym obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego, mogą skutecznie odstraszać potencjalnych beneficjentów, zwłaszcza osoby starsze lub o niższym poziomie wykształcenia.
Równie poważnym wyzwaniem jest niewystarczająca świadomość społeczna. Jak wynika z analiz wpisów publikowanych na platformie X (dawniej Twitter), wielu Polaków nie rozumie nowych zasad programu ani dostępnych opcji finansowania, co wskazuje na potrzebę prowadzenia szeroko zakrojonych kampanii informacyjnych i edukacyjnych. Pomimo istniejących trudności, program „Czyste Powietrze” oferuje obiecujące perspektywy rozwoju. Jego kontynuacja ma na celu wymianę kolejnych 1,5 miliona wysokoemisyjnych źródeł ciepła („kopciuchów”) do 2029 roku. Działanie to powinno znacząco poprawić jakość powietrza w wielu polskich miastach i miejscowościach, zmniejszając tym samym ryzyko chorób układu oddechowego i sercowo-naczyniowego wśród mieszkańców.
Istotnym elementem dalszego rozwoju programu jest rozbudowa infrastruktury lokalnej. Zwiększenie liczby gminnych operatorów i punktów konsultacyjnych znacząco poprawi dostępność programu, szczególnie dla osób starszych lub mieszkających na terenach wiejskich. Duże nadzieje wiązane są również z integracją programu „Czyste Powietrze” z innymi instrumentami wsparcia finansowego. Połączenie go z ulgą termomodernizacyjną w podatku PIT oraz z programem „Moje Ciepło” daje beneficjentom większe możliwości pokrycia kosztów inwestycji proekologicznych, takich jak wymiana pieca czy docieplenie budynku.
