Budowa gazociągu Wężerów–Przewóz w Małopolsce, realizowana przez Gaz-System, miała być jedynie krokiem w stronę bezpieczeństwa energetycznego regionu. Tymczasem stała się wehikułem czasu, odsłaniającym tajemnice przeszłości – od neolitycznych osad po relikty wojen XX wieku. Na trasie 44-kilometrowego gazociągu archeolodzy odkryli 48 stanowisk archeologicznych, obejmujących jamy zasobowe, chaty, groby i fortyfikacje.
W czerwcu 2024 roku Wojewoda Małopolski wydał pozwolenie na budowę gazociągu wysokiego ciśnienia Wężerów–Przewóz, kluczowej inwestycji Gaz-Systemu o długości 44 kilometrów, która ma zasilać aglomerację krakowską i łączyć się z gazowym Korytarzem Północ-Południe. Projekt, zaprojektowany z myślą o bezpieczeństwie energetycznym południowej Polski, niespodziewanie otworzył okno na przeszłość regionu. Podczas prac przygotowawczych, obejmujących rozpoznanie saperskie i badania archeologiczne, odkryto 48 stanowisk archeologicznych na ponad 1000 arach, ujawniając relikty od neolitu po XX wiek. Te znaleziska – od jam zasobowych po fortyfikacje wojenne – rzucają nowe światło na osadnictwo, kulturę i konflikty w Małopolsce.
Budowa gazociągu Wężerów–Przewóz, jak każda duża inwestycja liniowa w Polsce, podlega rygorystycznym procedurom ochrony dziedzictwa archeologicznego. Już na etapie planowania Gaz-System współpracuje z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Krakowie, by zidentyfikować potencjalne stanowiska archeologiczne na trasie inwestycji.
Przed rozpoczęciem prac w 2023 roku przeprowadzono analizę historyczną i geofizyczną, w tym skanowanie LIDAR, które pozwoliło wytypować 17 stanowisk o znaczeniu archeologicznym w gminach Słomniki, Radziemice, Koniusza, Kocmyrzów-Luborzyca i Miasto Kraków. W trakcie prac ziemnych odkryto dodatkowe 31 stanowisk, co potwierdza, że Małopolska kryje więcej tajemnic, niż zakładano.
Proces zabezpieczania znalezisk jest precyzyjny i zgodny z wytycznymi konserwatorskimi. Po wykryciu zabytków prace budowlane w danym obszarze są wstrzymywane, a archeolodzy, tacy jak specjaliści z firmy ArcheoScan, prowadzą badania wykopaliskowe. Znalezione artefakty są dokumentowane, konserwowane i przekazywane do muzeów, takich jak Muzeum Archeologiczne w Krakowie. W przypadku gazociągu Wężerów–Przewóz Gaz-System stosuje technologie bezwykopowe, by zminimalizować ingerencję w cenne stanowiska, co było z sukcesem realizowane przy innych projektach, jak gazociąg Strachocina–Słowacja, gdzie odkryto fundamenty cerkwi w Łupkowie. Gaz-System, inwestując w badania archeologiczne, nie tylko spełnia wymogi prawne, ale i aktywnie przyczynia się do ochrony dziedzictwa, stając się przykładem odpowiedzialnego inwestora, który łączy rozwój infrastruktury z poszanowaniem historii.
Co odkryto? Spektrum zabytków od neolitu po XX wiek
Badania archeologiczne na trasie gazociągu Wężerów–Przewóz, prowadzone na ponad 1000 arach w Małopolsce, przyniosły niezwykłe odkrycia, obejmujące okres od neolitu po czasy współczesne. Spośród 48 zidentyfikowanych stanowisk 17 było znanych przed rozpoczęciem prac, a 31 odkryto w trakcie wykopalisk, co świadczy o bogactwie historycznym regionu. Znaleziska, dokumentowane przez archeologów pod nadzorem Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, obejmują różnorodne kategorie, które rzucają światło na życie codzienne, osadnictwo, praktyki pogrzebowe i konflikty w Małopolsce.
Jamy zasobowe i paleniska
Wykopaliska ujawniły liczne jamy zasobowe, pełniące funkcję dawnych „piwniczek” do przechowywania żywności, oraz paleniska, które wskazują na miejsca przygotowywania posiłków. Znalezione w nich fragmenty ceramiki i narzędzi krzemiennych, datowane na neolit (ok. 5500–2000 p.n.e.) i epokę brązu (2300–700 p.n.e.), świadczą o zaawansowanym rolnictwie i organizacji życia codziennego. Na przykład w Czulicach odkryto jamy z epoki brązu, zawierające resztki ziaren i glinianych naczyń, a to pozwala badaczom zrekonstruować dietę i zwyczaje ówczesnych mieszkańców.
Chaty mieszkalne
Odkryto również pozostałości chat mieszkalnych, w tym jamy posłupowe, wskazujące na drewniane konstrukcje z epoki brązu i żelaza (1100–400 p.n.e.). Układ osadniczy, z regularnymi rozmieszczeniami domostw, sugeruje istnienie zorganizowanych społeczności w rejonie obecnych gmin Słomniki i Kocmyrzów-Luborzyca.
Groby szkieletowe
Szczególną uwagę zwróciły groby szkieletowe, datowane na okres od wczesnego średniowiecza (IX–XI wiek) po czasy Wędrówek Ludów (IV–V wiek). W Czulicach archeolodzy odkryli grób dwóch chłopców z lat 395–418, z których jeden był Hunem, a drugi Europejczykiem, co wskazuje na kontakty międzykulturowe w okresie upadku Cesarstwa Rzymskiego. Groby, zawierające ozdoby i ceramikę, dostarczają informacji o praktykach pogrzebowych i strukturze społecznej, a ich analiza, prowadzona m.in. przez Uniwersytet Jagielloński, pozwala zrozumieć etniczną różnorodność regionu.
Fortyfikacje wojenne
Wśród znalezisk znalazły się także relikty fortyfikacji z czasów wojen światowych, w tym okopy i elementy umocnień z I i II wojny światowej. W rejonie Krakowa, na trasie gazociągu, odkryto ślady bunkrów i rowów przeciwpancernych, które świadczą o strategicznym znaczeniu Małopolski w XX wieku. Te znaleziska, podobne do odkryć na terenie Łambinowic, gdzie badano obozy jenieckie, podkreślają trudną historię regionu i jego rolę w konfliktach zbrojnych.
Chronologia znalezisk obejmuje ponad 7000 lat historii – od neolitycznych osad, przez kultury łużycką i mierzanowicką w epoce brązu, po średniowieczne grody i współczesne fortyfikacje. Wszystkie artefakty są poddawane konserwacji i trafią do placówek, takich jak Muzeum Archeologiczne w Krakowie, gdzie staną się częścią wystaw, łącząc inwestycję Gaz-Systemu z popularyzacją historii. Te odkrycia, choć przypadkowe, pokazują, że współczesne projekty infrastrukturalne mogą być pomostem między przeszłością a przyszłością, odkrywając tajemnice Małopolski i wzbogacając naszą wiedzę o jej dziedzictwie.
Źródło: Gaz-System
