Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie zwraca uwagę na poważne zaniedbania strategiczne i administracyjne w zakresie polityki surowcowej oraz transformacji energetycznej. Kontrola obejmująca działania Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwa Aktywów Państwowych w latach 2019–2023 wykazała, że brak terminowych decyzji i nieskuteczność reform zagrażają realizacji celów Polityki Energetycznej Polski do 2040 roku, w szczególności w kontekście optymalnego wykorzystania krajowych surowców energetycznych.

Jednym z głównych problemów jest znaczne opóźnienie w przyjmowaniu i aktualizacji dokumentów strategicznych. Polityka Energetyczna Polski została przyjęta dopiero w lutym 2021 roku, chociaż powinna obowiązywać od 2013 roku, a mimo ustawowego obowiązku jej aktualizacji co cztery lata, nie dokonano tego do połowy 2021 roku. Również Polityka Surowcowa Państwa została przyjęta z czteroletnim opóźnieniem – dopiero w marcu 2022 roku, choć pierwotnie miała zostać wdrożona w 2018 roku zgodnie z założeniami Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.

Raport wskazuje również na brak postępów w ochronie strategicznych złóż surowców. Mimo nowelizacji prawa geologicznego i górniczego w 2023 roku, która wprowadziła definicję „złoża strategicznego”, do kwietnia 2023 roku nie rozpoczęto żadnych postępowań w celu ich wyznaczenia. NIK zwraca także uwagę na brak jasnych kryteriów uznawania złóż za strategiczne, co w praktyce uniemożliwia ich skuteczną ochronę i planowanie inwestycji energetycznych opartych na krajowych zasobach.

Sektor węglowy nie osiąga rezultatów

W sektorze węglowym również nie osiągnięto oczekiwanych rezultatów. W przypadku węgla brunatnego nie wydano wymaganych koncesji na wydobycie w kluczowych lokalizacjach, nie podjęto decyzji o budowie nowych kompleksów paliwowo-energetycznych, a zapotrzebowanie na nowe moce nie zostało odpowiednio zdefiniowane. W przypadku węgla kamiennego nie opracowano bilansu energetycznego uwzględniającego unijne cele klimatyczne i transformacyjne, nie zabezpieczono dostępu do złóż węgla koksowego, nie ograniczono negatywnego wpływu górnictwa na środowisko, ani nie wdrożono rozwiązań zwiększających wykorzystanie odpadów wydobywczych.

Narodowa Agencja Bezpieczeństwa Energetycznego, która miała odegrać kluczową rolę w kontrolowanej transformacji sektora węglowego, nie została powołana. Projekt utworzenia NABE napotkał na poważne problemy, w tym nierzetelnie przygotowaną koncepcję przez Ministerstwo Aktywów Państwowych, znaczące opóźnienia w reorganizacji spółek energetycznych oraz brak ustawy o gwarancjach Skarbu Państwa, co całkowicie wstrzymało realizację przedsięwzięcia. W konsekwencji sektor węglowy nie został odpowiednio oddzielony od spółek energetycznych, co utrudnia jego restrukturyzację i dalszą transformację.

W kontekście zapotrzebowania na surowce energetyczne, raport NIK wskazuje, że krajowe zasoby gazu ziemnego, wynoszące 51,5 miliarda metrów sześciennych, nie są wystarczające do zaspokojenia rocznego zapotrzebowania do 2040 roku, które wynosi około 22,2 miliarda metrów sześciennych. Oznacza to dalszą konieczność importu gazu. Zasoby operatywne węgla brunatnego, wynoszące 614 milionów ton, mogą wystarczyć na pokrycie zapotrzebowania szacowanego do 2040 roku na poziomie 598 milionów ton, jednak warunkiem ich wykorzystania jest lokalizacja elektrowni w pobliżu złóż. Z kolei węgiel kamienny, którego wydobycie planowane w latach 2022–2049 wynosi 484,2 miliona ton, wystarcza na pokrycie potrzeb wynoszących 225,2 miliona ton, lecz po zakończeniu eksploatacji wielu kopalń pozostanie 862 miliony ton niewykorzystanych zasobów.

Dalsze opóźnienia doprowadzą do niedoboru energii

NIK alarmuje, że dalsze opóźnienia w przyjęciu strategii ochrony złóż oraz brak skutecznej restrukturyzacji sektora węglowego mogą doprowadzić do niedoborów energii, szczególnie w przypadku opóźnień w budowie nowych źródeł, takich jak elektrownie jądrowe, których pierwszy reaktor planowany jest dopiero na 2033 rok. Obecna sytuacja wymaga zdecydowanych działań administracyjnych i legislacyjnych, które pozwolą na przyspieszenie transformacji energetycznej i lepsze wykorzystanie krajowych surowców.

Wśród kluczowych rekomendacji zawartych w raporcie NIK znalazły się m.in. przyspieszenie procedur uznawania złóż za strategiczne, ustalenie realistycznych terminów realizacji celów w ramach PEP2040, poprawa nadzoru nad reformą sektora węglowego przez MAP, finalizacja utworzenia NABE oraz intensyfikacja inwestycji w odnawialne źródła energii i energetykę jądrową. Tylko takie działania pozwolą na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski w długim horyzoncie czasowym.

Źródło: NIK