Rządząca Nigrem junta wojskowa znacjonalizowała spółkę Somair, kluczowego producenta uranu, w której większość udziałów miała francuska firma Orano. Decyzja zaostrza konflikt między Niamey a Paryżem, zagrażając dostawom uranu do Europy i otwierając drzwi dla nowych graczy, takich jak Rosja.
Władze Nigru, które przejęły kontrolę nad krajem po zamachu stanu w lipcu 2023 roku, ogłosiły w państwowej telewizji nacjonalizację spółki Somair, w której francuska korporacja Orano posiadała 63,4 procent udziałów, a państwo nigerskie 36,6 procent. Decyzja, uzasadniana „nielegalną” działalnością Orano po wygaśnięciu umowy górniczej w grudniu 2023 roku, jest kolejnym etapem eskalacji sporu między Nigrem a Francją. Junta oskarża Francję o wyzysk surowców naturalnych bez adekwatnych korzyści dla Nigru, co skłoniło władze do przejęcia pełnej kontroli nad strategicznymi zasobami uranu.
Stosunki między Nigrem a Francją pogorszyły się po zamachu stanu w lipcu 2023 roku, który obalił prozachodniego prezydenta Mohameda Bazouma. Nowa junta wojskowa przyjęła antyfrancuską retorykę, zarzucając Paryżowi neokolonialną eksploatację zasobów naturalnych. W ramach tej polityki Niamey zerwało współpracę wojskową z Francją, nakazało wycofanie francuskich i amerykańskich żołnierzy oraz rozpoczęło zbliżenie z Rosją i Iranem. Nacjonalizacja Somair to kulminacja tych działań, a także odpowiedź na wcześniejsze kroki, takie jak cofnięcie w czerwcu 2024 roku licencji Orano na eksploatację złoża Imouraren, jednego z największych na świecie.
Orano działa w Nigrze od ponad 50 lat, głównie w regionie Aïr, gdzie zarządza kopalnią odkrywkową Somair oraz zamkniętą w 2021 roku kopalnią podziemną Cominak. Somair w 2022 roku wydobyła 2020 ton uranu, co stanowiło około 4 procent światowej produkcji. Niger, siódmy największy producent uranu na świecie, dostarczał w 2022 roku 25 procent uranu zużywanego w europejskich elektrowniach jądrowych, według danych Agencji Dostaw Euratomu. Francja, której energetyka jądrowa generuje 65% krajowej energii elektrycznej, była w 15 procent zależna od nigerskiego uranu.
Powody nacjonalizacji
Junta w Niamey uzasadnia nacjonalizację „nieodpowiedzialnym, nielegalnym i niesprawiedliwym” zachowaniem Orano, które miało naruszać umowę poprzez przekroczenie limitów wydobycia oraz wstrzymanie działalności i repatriację francuskich pracowników. Władze Nigru twierdzą, że przejęcie Somair zapewni „bardziej zrównoważone zarządzanie” i większe korzyści dla kraju.
Krytycy francuskiej obecności w Nigrze od lat wskazują na nierównowagę w podziale zysków. W 2020 roku wpływy z górnictwa stanowiły zaledwie 1,2 procenta budżetu Nigru, jednego z najbiedniejszych krajów świata, podczas gdy Orano w 2021 roku osiągnęło zysk netto w wysokości 380 milionów euro. W 2012 roku obroty Orano (wówczas Areva) wynosiły 9 mld euro, czterokrotnie przewyższając roczny budżet Nigru.
Konsekwencje dla Francji
Nacjonalizacja Somair to poważny cios dla francuskiej energetyki jądrowej i europejskiego bezpieczeństwa energetycznego. Orano, trzeci największy producent uranu na świecie, zaopatruje liczne reaktory w Europie, a utrata kontroli nad Somair ogranicza dostęp do kluczowego źródła surowca. Choć Orano posiada kopalnie w Kazachstanie i Kanadzie, a Komisja Europejska w 2023 roku zapewniała, że zapasy uranu i alternatywne źródła (np. Kazachstan, dostarczający 45 procent uranu do UE) minimalizują ryzyko, obecna sytuacja może zwiększyć koszty i skomplikować łańcuchy dostaw.
Orano zapowiedziało, że będzie bronić swoich praw w międzynarodowych postępowaniach arbitrażowych, wskazując na inwestycje w Nigrze. Firma podkreśla, że nacjonalizacja i wcześniejsze cofnięcie licencji na Imouraren (szacowane na 200 tysięcy ton uranu) naruszają międzynarodowe standardy. Zablokowane zapasy 1150 ton koncentratu uranu z lat 2023–2024, warte około 200 milionów euro, dodatkowo pogłębiają straty Orano.
Rosyjskie wpływy
Niger aktywnie poszukuje nowych partnerów, a Rosja jest jednym z głównych kandydatów do przejęcia nigerskich złóż. W listopadzie 2024 roku minister górnictwa Nigru Ousmane Abarchi zaprosił rosyjskie firmy do eksploracji i eksploatacji zasobów naturalnych. Obecność rosyjskich żołnierzy w Nigrze od maja 2024 roku oraz podpisanie umowy o współpracy wojskowej z Rosją potwierdzają prorosyjski zwrot w polityce Niamey. Rosyjski Rosatom, choć w 2024 roku określił doniesienia o przejęciu nigerskich kopalń jako „niedokładne”, nie wykluczył zainteresowania. Analitycy spekulują, że Rosja może wykorzystać złoża Nigru, szacowane na 6 procent światowych zasobów, do wzmocnienia swojej pozycji na globalnym rynku uranu.
Niger prowadzi również rozmowy z Chinami i Iranem, ale nacjonalizacja i potencjalne roszczenia prawne ze strony Orano mogą odstraszać nowych inwestorów.
Źródło: Reuters
