Prezydent Władimir Putin zadeklarował, że Rosja zrobi wszystko, by zapewnić stabilny rozwój sektora węglowego, mimo jego poważnych trudności finansowych i strukturalnych. W nagraniu wideo z podróży do Chin podkreślił kluczową rolę górników dla bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz znaczenie górnictwa dla regionów zależnych od kopalń. W pierwszym półroczu 2025 roku sektor odnotował straty rzędu 2,3 mld USD, a 66% firm górniczych jest nierentownych z powodu spadających cen węgla, silnego rubla i sankcji międzynarodowych.

31 sierpnia 2025 roku, podczas podróży do Chin, prezydent Rosji Władimir Putin w nagraniu wideo zadeklarował, że państwo, firmy i kadra zarządzająca podejmą wszelkie działania, aby zapewnić długoterminowy rozwój przemysłu węglowego. Podkreślił kluczową rolę górników w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz znaczenie sektora dla miast i regionów zależnych od kopalń, takich jak Kuzbas, który odpowiada za 60% wydobycia węgla energetycznego i 80% węgla koksowego w Rosji. Deklaracja padła w kontekście głębokiego kryzysu branży, która w pierwszym półroczu 2025 roku odnotowała straty rzędu 2,3 mld USD, a 66% firm górniczych działa na minusie.

Rosyjski sektor węglowy zmaga się z wieloma wyzwaniami: spadającymi światowymi cenami węgla, silnym rublem zmniejszającym opłacalność eksportu oraz sankcjami międzynarodowymi, które ograniczyły dostęp do rynków i finansowania. W 2025 roku zamknięto 17 kopalń, a wiele przedsiębiorstw balansuje na granicy bankructwa. Rząd wprowadził tymczasowe ulgi podatkowe i program antykryzysowy, obejmujący wsparcie logistyki i regionów jednobranżowych, jednak eksperci oceniają te działania jako „leczenie objawowe”. Kluczowym czynnikiem dla przyszłości sektora pozostaje rynek chiński, choć import rosyjskiego węgla do Chin spadł o 25% w pierwszym półroczu 2025 roku.

Deklaracje Putina

31 sierpnia 2025 roku, w trakcie podróży do Chin, prezydent Władimir Putin zadeklarował w nagraniu wideo: „Zapewnimy długoterminowy rozwój przemysłu węglowego, wspierając zespoły firm górniczych”. Podkreślił, że górnictwo węglowe jest kluczowe dla bezpieczeństwa energetycznego Rosji, dostarczając surowce dla energetyki i przemysłu stalowego. Wskazał również na znaczenie sektora dla regionów zależnych od kopalń, takich jak Kuzbas, gdzie górnictwo stanowi podstawę lokalnej gospodarki.

Putin zaznaczył, że państwo, firmy i kadra zarządzająca mają wspólny cel: zapobiec upadkowi branży poprzez skoordynowane działania.

– Nie pozwolimy, by sektor węglowy upadł. To zbyt ważne dla naszego kraju i ludzi, którzy w nim pracują – powiedział, odnosząc się do trudnej sytuacji finansowej, w której 66% firm górniczych odnotowuje straty. Prezydent podkreślił konieczność modernizacji infrastruktury, poprawy logistyki i poszukiwania nowych rynków eksportowych, szczególnie w Azji.

Deklaracje Putina są odpowiedzią na narastający kryzys, który w 2025 roku pogłębiły sankcje międzynarodowe, spadek popytu na węgiel oraz wysokie koszty transportu. Prezydent zapowiedział dalsze wsparcie państwa, w tym ulgi podatkowe i subsydia, by utrzymać zatrudnienie i stabilność regionów górniczych. Wypowiedź miała na celu nie tylko uspokojenie branży, ale także wysłanie sygnału do partnerów międzynarodowych, takich jak Chiny, o determinacji Rosji w utrzymaniu pozycji eksportera węgla.

Kondycja sektora węglowego

Rosyjski sektor węglowy znajduje się w głębokim kryzysie, a w pierwszym półroczu 2025 roku odnotował straty w wysokości 2,3 mld USD, co przekłada się na średnią dzienną stratę 12,4 mln USD. Według danych Ministerstwa Energetyki, 66% firm górniczych działa na minusie, a w 2024 roku straty sektora wyniosły 1,6 mld USD, co wskazuje na dalsze pogorszenie sytuacji. W regionach takich jak Kuzbas i Chakasja odsetek nierentownych przedsiębiorstw wzrósł z 34,8% w 2023 roku do 57,3% w 2024 roku, a w 2025 roku trend ten się utrzymuje.

Główne czynniki kryzysu to spadające światowe ceny węgla, które w maju 2025 roku osiągnęły poziom 100 USD za tonę dla węgla energetycznego, w porównaniu z 400 USD w 2022 roku. Silny rubel, wynikający z polityki wysokich stóp procentowych (21% w 2025 roku), zmniejsza opłacalność eksportu, ponieważ rosyjski węgiel jest sprzedawany z dyskontem z powodu sankcji. Embargo UE na rosyjski węgiel, wprowadzone w 2022 roku, oraz ograniczenia w dostępie do finansowania i technologii pogłębiają trudności.

W 2024 roku eksport węgla spadł o 8% do 195,9 mln ton, a w pierwszych siedmiu tygodniach 2025 roku odnotowano dalszy spadek o 12%. Produkcja w 2024 roku wyniosła 443,4 mln ton, ale w 2025 roku Ministerstwo Energetyki prognozuje jej spadek do 399,6 mln ton (-9,9%). 27 firm, odpowiadających za 40 mln ton produkcji rocznie, jest na granicy bankructwa, a 62 przedsiębiorstwa z produkcją 126 mln ton notują straty powyżej średniej branżowej.

Serce rosyjskiego węgla

Region Kuzbas (Kuzniecki Basen Węglowy) w obwodzie kemerowskim jest kluczowym obszarem dla rosyjskiego górnictwa, odpowiadając za 60% wydobycia węgla energetycznego i 80% węgla koksowego w kraju. W 2024 roku Kuzbas wyprodukował 198,4 mln ton węgla, co stanowiło spadek o 7,3% w porównaniu z 2023 rokiem. W 2025 roku kryzys w regionie pogłębił się, a w pierwszej połowie roku zamknięto 17 kopalń z powodu nierentowności.

Ministerstwo Energetyki ostrzega, że wiele firm w Kuzbasie znajduje się na granicy bankructwa, a w 2024 roku 57,3% przedsiębiorstw w regionie było nierentownych. Dochody podatkowe z górnictwa w Kuzbasie spadły o 53% (554 mln USD), co wpłynęło na budżet regionu, a długi z tytułu wynagrodzeń sięgnęły 4,1 mln USD w marcu 2025 roku. Protesty górników, w tym strajki głodowe w kopalni Inskaja w październiku 2024 roku, ujawniły napięcia społeczne wynikające z niewypłacania pensji.

Kuzbas, zatrudniający dziesiątki tysięcy osób, jest regionem jednobranżowym, gdzie zamknięcie kopalń grozi kryzysem gospodarczym i społecznym. W lipcu 2021 roku Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego zapowiedziało plany dywersyfikacji gospodarki regionu, obejmujące rozwój wydobycia rud metali, metalurgii, rolnictwa i turystyki, ale do 2025 roku nie przyniosły one znaczących rezultatów. Region pozostaje zależny od węgla, a brak alternatywnych miejsc pracy zwiększa ryzyko destabilizacji.

Sankcje i rynek chiński

Zachodnie sankcje, wprowadzone po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, znacząco ograniczyły dostęp rosyjskich firm węglowych do rynków europejskich, finansowania i technologii. Embargo UE na rosyjski węgiel, wprowadzone w 2022 roku, zmusiło Rosję do przekierowania 80% eksportu na rynki azjatyckie, głównie do Chin i Indii. Jednak w pierwszym półroczu 2025 roku import rosyjskiego węgla do Chin spadł o 25%, a do Indii o 55%, co pogłębiło kryzys sektora.

Chiny, jako kluczowy partner handlowy, odgrywają decydującą rolę w przyszłości rosyjskiego górnictwa. W 2023 roku Chiny zmniejszyły zakupy rosyjskiego węgla o 13%, a w 2024 roku wprowadziły cła importowe (3% na węgiel koksowy, 6% na energetyczny), co dodatkowo obniżyło konkurencyjność rosyjskiego węgla. Wysokie koszty transportu, wynikające z przeciążenia szlaków kolejowych na Daleki Wschód, oraz konieczność sprzedaży węgla z dyskontem z powodu sankcji sprawiają, że eksport do Chin jest często nierentowny.

Rosja próbuje negocjować z Pekinem zniesienie ceł importowych, a wicepremier Aleksandr Nowak zaproponował rozmowy na wysokim szczeblu z Chinami i Indiami w tej sprawie. Jednak zależność od decyzji Pekinu rodzi ryzyko: dalsze ograniczenie importu przez Chiny może doprowadzić do załamania rosyjskiego sektora węglowego, podczas gdy wzrost zakupów mógłby ustabilizować przychody z eksportu.

Działania antykryzysowe

Rząd rosyjski wprowadził szereg działań antykryzysowych, by przeciwdziałać upadkowi sektora węglowego. W maju 2025 roku prezydent Putin zatwierdził pakiet wsparcia Ministerstwa Energetyki, obejmujący tymczasowe zawieszenie podatków od wydobycia minerałów i składek ZUS do listopada 2025 roku. Program antykryzysowy zakłada także ulgi w transporcie kolejowym (12,8% zniżki na eksport w kierunkach zachodnim i południowym), wsparcie dla regionów jednobranżowych oraz preferencyjne finansowanie długów przez bank VEB.

Dodatkowo, rząd planuje usprawnienie logistyki poprzez zwiększenie przepustowości kolei na Daleki Wschód, choć w 2025 roku trasy te pozostają przeciążone. Ministerstwo Energetyki szacuje, że w 2025 roku sektor potrzebuje 178 mld rubli (2,2 mld USD) wsparcia, by uniknąć strat rzędu 300–500 mld rubli (3,7–6,2 mld USD). Wprowadzono także mechanizmy restrukturyzacji zadłużenia dla rentownych firm i specjalne procedury upadłości dla tych, które nie mają szans na odzyskanie płynności. Eksperci oceniają te działania jako „leczenie objawowe”, które nie rozwiązuje strukturalnych problemów, takich jak globalny spadek popytu na węgiel, przejście na energię odnawialną czy ograniczenia infrastrukturalne. Wsparcie państwa pozwala uniknąć masowych bankructw, ale nie zapewnia długoterminowej stabilności sektora.

Długofalowe plany Rosji

Rosyjska strategia energetyczna do 2050 roku zakłada dwa scenariusze dla sektora węglowego: docelowy i inercyjny. W scenariuszu docelowym produkcja węgla ma osiągnąć 662 mln ton rocznie, eksport 350,1 mln ton, a dostawy krajowe 231,7 mln ton. Scenariusz inercyjny przewiduje niższe wartości: produkcję na poziomie 586,4 mln ton, eksport 294,8 mln ton i dostawy krajowe 227,7 mln ton. Priorytetem jest utrzymanie wysokiego poziomu eksportu, szczególnie na rynki azjatyckie, mimo obecnych trudności.

Strategia zakłada modernizację infrastruktury transportowej, w tym rozbudowę kolei BAM i Transsyberyjskiej, by zwiększyć przepustowość eksportu na Wschód. Planowana zdolność portów Dalekiego Wschodu ma wzrosnąć z 150 mln ton w 2025 roku do 211 mln ton do 2031 roku. Rząd zamierza także rozwijać nowe projekty wydobywcze, takie jak kopalnia Elga w Jakucji, oraz inwestować w złoża w Republice Tuwy.

Długoterminowe plany obejmują zwiększenie efektywności produkcji poprzez wprowadzenie nowych technologii, choć sankcje ograniczają dostęp do zachodnich rozwiązań. Rosja stawia na współpracę z „przyjaznymi” krajami, takimi jak Chiny i Indie, oraz rozwój alternatywnych rynków w Azji Południowo-Wschodniej. Jednak globalna transformacja energetyczna, zmniejszająca rolę węgla, oraz rosnąca konkurencja ze strony producentów takich jak Australia i Indonezja, stawiają pod znakiem zapytania realizację tych celów.

Rola rynku chińskiego

Rynek chiński jest kluczowy dla przyszłości rosyjskiego sektora węglowego, stanowiąc odbiorcę 80% eksportu po wprowadzeniu embarga UE w 2022 roku. Jednak w pierwszym półroczu 2025 roku import rosyjskiego węgla do Chin spadł o 25%, co wynikało z wprowadzenia ceł importowych (3% na węgiel koksowy, 6% na energetyczny) oraz wzrostu produkcji krajowej w Chinach. Dalsze ograniczenie zakupów przez Chiny mogłoby doprowadzić do załamania rosyjskiego sektora węglowego, ponieważ Rosja nie ma obecnie wystarczających alternatywnych rynków zbytu. W 2023 roku Chiny zmniejszyły import z Rosji o 13%, a Indie o 37%, co pokazuje niestabilność azjatyckich rynków. Wysokie koszty transportu, sięgające 50% ceny węgla, oraz przeciążenie szlaków kolejowych na Daleki Wschód dodatkowo obniżają konkurencyjność rosyjskiego węgla.

Jeśli Chiny zwiększą import, Rosja może utrzymać część przychodów z eksportu, co pozwoliłoby na stabilizację sektora. Wicepremier Aleksandr Nowak zaproponował rozmowy z Pekinem w celu zniesienia ceł, co mogłoby poprawić sytuację. Jednak zależność od decyzji Chin rodzi ryzyko, zwłaszcza że Pekin rozwija własne źródła węgla i inwestuje w energię odnawialną, co może ograniczyć popyt na import w dłuższej perspektywie.