Narodowy Bank Polski (NBP) w „Raporcie o stabilności systemu finansowego” ocenia, że ryzyko systemowe w polskim sektorze finansowym pozostaje ograniczone, jednak kluczowym wyzwaniem jest niepewność prawna, szczególnie w sektorze bankowym. Problemy związane z walutowymi kredytami hipotecznymi, sankcją kredytu darmowego oraz zmiennym oprocentowaniem kredytów złotowych ograniczają dostępność kredytów i rolę systemu finansowego w gospodarce. Banki utrzymują wysokie nadwyżki kapitałowe, ale niski popyt na kredyt hamuje wzrost akcji kredytowej.

NBP podkreśla, że ryzyko systemowe w polskim systemie finansowym jest ograniczone:

• Banki: Wykazują wysoką zdolność do absorpcji strat, nawet w pesymistycznych scenariuszach testów warunków skrajnych. Nadwyżki kapitałowe (współczynnik wypłacalności sektora ok. 18,5 procent w 2024 roku) wspierają stabilność i pozwalają na rozwój akcji kredytowej.
• Ryzyko cykliczne: Umiarkowane, nie stanowi zagrożenia dla stabilności finansowej.
• Ryzyko płynności: Niskie dzięki wysokiemu udziałowi depozytów (ok. 80 procent finansowania banków), małej koncentracji depozytów, wysokiemu udziałowi depozytów gwarantowanych przez BFG oraz dużemu portfelowi płynnych aktywów.

Mimo stabilności, NBP wyraża zaniepokojenie spadkiem roli systemu finansowego w gospodarce:

• Zmniejszenie kredytowania: Relacja kredytów bankowych do PKB maleje (ok. 50 procent w 2024 roku wobec 55 procent w 2019 roku) z powodu niskiego popytu na kredyt, szczególnie wśród gospodarstw domowych.
• Ograniczony rozwój innych sektorów: Pozabankowe instytucje finansowe (np. fundusze inwestycyjne, ubezpieczyciele) nie kompensują spadku aktywności banków.

„Niski poziom ryzyka jest pożądany, ale nie powinien ograniczać funkcji systemu finansowego. Zmniejszenie roli w gospodarce wymaga refleksji” – wskazano w raporcie.

Ryzyko prawne jako kluczowe wyzwanie

NBP identyfikuje niepewność prawną jako główne zagrożenie dla sektora bankowego:

1. Walutowe kredyty hipoteczne:
   • W sądach toczy się 160 tysięcy spraw (w tym 1/3 wniesionych w 2024 roku).
   • Zakończono 36 tysięcy spraw prawomocnymi wyrokami i 22 tysięcy ugód.
   • Koszty ryzyka prawnego wyniosły banki ok. 70 miliardów złotych do końca 2024 roku, a nowe pozwy (choć w wolniejszym tempie) zwiększają zatory sądowe.
2. Kredyty złotowe:
   • Sankcja kredytu darmowego (SKD): Klienci kwestionują kredyty konsumpcyjne, żądając zwrotu odsetek i prowizji, co generuje dodatkowe koszty dla banków (ok. 5–7 miliardów złotych w potencjalnych rezerwach w 2024 roku).
   • Zmienne oprocentowanie: Rosnące spory dotyczące kredytów mieszkaniowych z oprocentowaniem opartym na WIBOR, który klienci próbują podważać w sądach.
3. Reforma WIBOR: Postępuje, ale wymaga finalizacji. WIBOR i WIBID mają być wycofane do końca 2027 roku, a ich zastąpienie nowym wskaźnikiem (np. WIRON) rodzi niepewność dla umów kredytowych.

„Niepewność prawna zmniejsza przewidywalność rynku kredytowego, co może ograniczyć dostępność kredytu dla gospodarstw domowych” – ostrzega NBP.

Inne ryzyka i obserwacje

• Obligacje skarbowe: Stanowią 24,4 procent aktywów banków (664 miliardów złotych na marzec 2025 roku, wzrost o 91 miliardów złotych od połowy 2024 roku). Ryzyko jest ograniczone dzięki krótkim terminom zapadalności i utrzymywaniu obligacji do wykupu, co zmniejsza wrażliwość na zmiany cen.
• Sektor ubezpieczeń: Problem podwójnego wykorzystania kapitału (double gearing) i wysoki udział oczekiwanych zysków z przyszłych składek (EPIFP) zawyżają współczynniki wypłacalności. Ograniczenie tych praktyk obniżyłoby odporność sektora, choć nadal powyżej minimum.
• Fundusze inwestycyjne: Nadmierna transformacja płynności w otwartych funduszach (rekordowy napływ środków w 2024 roku, ok. 50 miliardów złotych) zwiększa ryzyko w przypadku szoków rynkowych, z powodu niskiego udziału płynnych aktywów (wskaźnik płynności ok. 10–15 procent).

Perspektywy

NBP ocenia, że koszty ryzyka kredytowego pozostają umiarkowane dzięki dobrej sytuacji na rynku pracy (bezrobocie ok. 5 procent w 2024 roku), zdolności przedsiębiorstw do spłaty długów i ostrożnej polityce kredytowej banków. Jednak:

• Niski popyt na kredyt: Odbudowa akcji kredytowej (wzrost o 4,5 procent rok do roku w 2024 roku) jest zbyt wolna, by zwiększyć relację kredytu do PKB.
• Ryzyko prawne: Spory dotyczące kredytów walutowych i złotowych mogą kosztować sektor bankowy kolejne 20–30 miliardów złotych w rezerwach w latach 2025–2027, ograniczając rentowność i podaż kredytu.
• Reforma WIBOR: Kluczowa dla stabilności rynku, ale wymaga jasnych ram przejściowych, by uniknąć nowych sporów prawnych.

Źródło: NBP