Migracje odgrywają pewną rolę w kształtowaniu europejskich rynków pracy, odpowiadając na niedobory siły roboczej, wspierając wzrost gospodarczy, ale także wywołując krótkoterminowe wyzwania dla lokalnych pracowników. Jakie są efekty napływu migrantów i jakie czynniki wpływają na ich integrację?

Wraz z globalizacją i zmianami demograficznymi, migracje stały się jednym z najważniejszych czynników wpływających na rynki pracy w Europie. W latach 2010–2019 odsetek zagranicznej siły roboczej w krajach Europy Zachodniej wzrósł z 12,8% do 16,2%, co stanowi wzrost o 3,4 punktu procentowego – dwukrotnie większy niż w USA. W 2022 roku, w dużej mierze z powodu wojny w Ukrainie, migracja do Unii Europejskiej osiągnęła rekordowy poziom, przyczyniając się do zaspokojenia silnego popytu na pracę. Jednak wpływ migracji na rynki pracy jest złożony – z jednej strony napływ migrantów pomaga łagodzić niedobory siły roboczej, z drugiej może generować krótkoterminowe napięcia, szczególnie dla pracowników o niższych kwalifikacjach.

Migracje mają zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla rynków pracy w Europie, w zależności od kontekstu gospodarczego, struktury migracji i polityk integracyjnych. Europa boryka się z problemem starzejącej się populacji i spadającą liczbą osób w wieku produkcyjnym. W latach 2019–2023 około dwóch trzecich nowych miejsc pracy w UE (2,7 z 4,2 miliona) zostało obsadzonych przez obywateli spoza UE, podczas gdy bezrobocie wśród obywateli UE pozostało na historycznie niskim poziomie. Migranci często wypełniają luki w sektorach takich jak rolnictwo, opieka zdrowotna, budownictwo czy usługi, gdzie lokalni pracownicy są mniej skłonni do podejmowania pracy. Na przykład w Wielkiej Brytanii migranci stanowili w 2024 roku 19% pracowników, z czego wielu pracowało w zawodach niskopłatnych, takich jak sprzątanie czy gastronomia.

Wpływ na zatrudnienie i płace

Badania wskazują, że wpływ migracji na zatrudnienie i płace lokalnych pracowników jest zazwyczaj niewielki, jednak efekty te różnią się w zależności od poziomu kwalifikacji pracowników oraz fazy cyklu koniunkturalnego.

W przypadku pracowników o niskich kwalifikacjach, napływ migrantów może zwiększać konkurencję na rynku pracy, szczególnie w zawodach niewymagających wysokiego wykształcenia. W krótkim okresie może to prowadzić do nieznacznego spadku płac lub zmniejszenia zatrudnienia wśród krajowych pracowników wykonujących prace fizyczne lub proste usługi. Przykładowo, badanie przeprowadzone przez Edo i Özgüzel (2023) wykazało, że w niektórych regionach Europy migracja miała początkowo negatywny wpływ na zatrudnienie pracowników niskokwalifikowanych, choć efekt ten z czasem się osłabiał.

W przypadku pracowników o wysokich kwalifikacjach sytuacja wygląda inaczej. Migracja często przynosi korzyści, ponieważ zwiększa popyt na zaawansowane usługi oraz wspiera ogólny wzrost gospodarczy. Migranci posiadający wyższe wykształcenie lub specjalistyczne kompetencje przyczyniają się do rozwoju innowacji i wzrostu produktywności, zwłaszcza w sektorach takich jak technologie informacyjne, inżynieria czy ochrona zdrowia. Obecność wykwalifikowanych migrantów może także pozytywnie wpływać na tworzenie nowych miejsc pracy oraz podnoszenie jakości świadczonych usług.

Znaczenie ma również ogólna kondycja gospodarki. W okresach spowolnienia gospodarczego skutki migracji mogą być bardziej odczuwalne dla rodzimych pracowników, zwłaszcza tych o niższych kwalifikacjach, którzy rywalizują o ograniczoną liczbę miejsc pracy. Natomiast w czasach ożywienia gospodarczego migranci często wspierają ekspansję rynku pracy, wypełniając luki kadrowe i stymulując konsumpcję, co może przynieść korzyści całej gospodarce.

Wpływ migracji na rynki pracy różni się w zależności od regionu. W regionach o wysokim wzroście gospodarczym, takich jak południowe Niemcy czy Holandia, migranci są szybciej absorbowani przez rynek pracy, co minimalizuje negatywne efekty dla lokalnych pracowników. W regionach o słabszej dynamice gospodarczej, takich jak niektóre obszary wiejskie, krótkoterminowe negatywne skutki mogą być bardziej odczuwalne. Na przykład w regionach o wysokim bezrobociu migracja może zwiększać konkurencję o ograniczone miejsca pracy.

Wpływ na migrantów

Migranci sami często napotykają trudności na rynku pracy. W 2024 roku stopa bezrobocia wśród migrantów w UE była wyższa niż wśród obywateli krajów przyjmujących, a migranci częściej podejmują prace poniżej swoich kwalifikacji, szczególnie kobiety i osoby spoza UE.

Na przykład w Wielkiej Brytanii 10% migrantów pracowało w 2024 roku na nocnych zmianach, w porównaniu z 5% pracowników urodzonych w kraju, co wskazuje na ich zatrudnienie w mniej pożądanych zawodach.

Czynniki kształtujące wpływ migracji

Skuteczna integracja migrantów na rynku pracy jest kluczowa dla maksymalizacji korzyści płynących z migracji. Kraje z rozwiniętymi politykami integracyjnymi, takimi jak szkolenia językowe, uznawanie zagranicznych kwalifikacji czy wsparcie w poszukiwaniu pracy, osiągają lepsze wyniki. Na przykład w Niemczech programy integracyjne dla uchodźców z Ukrainy umożliwiły szybsze włączenie ich do rynku pracy w porównaniu z wcześniejszymi falami migracyjnymi.

W Wielkiej Brytanii brak ogólnokrajowej polityki integracyjnej skutkuje wolniejszym awansem zawodowym migrantów. Badania pokazują, że polityki integracyjne mają mniejszy wpływ w regionach wiejskich i mniej konkurencyjnych, gdzie dostęp do takich programów jest ograniczony.

Instytucje rynku pracy, takie jak ochrona zatrudnienia czy negocjacje zbiorowe, wpływają na to, jak migracja oddziałuje na lokalnych pracowników. W regionach z silną ochroną zatrudnienia i wysokim poziomem negocjacji zbiorowych (np. w Skandynawii) negatywne skutki migracji dla lokalnych pracowników są mniejsze, ponieważ instytucje te chronią ich przed konkurencją. Jednak w krajach o bardziej elastycznych rynkach pracy, takich jak Wielka Brytania, wpływ na niskokwalifikowanych pracowników może być bardziej zauważalny.

Rodzaj migracji ma znaczenie dla jej wpływu na rynek pracy. Migranci ekonomiczni, którzy przyjeżdżają z zamiarem podjęcia pracy, zazwyczaj szybciej integrują się z rynkiem pracy niż uchodźcy czy migranci rodzinni. Na przykład uchodźcy z Ukrainy, dzięki tymczasowej ochronie umożliwiającej natychmiastowe podjęcie pracy, integrowali się szybciej niż wcześniejsze grupy uchodźców. Z kolei migranci spoza UE, przybywający w celach rodzinnych lub edukacyjnych, często napotykają ograniczenia w dostępie do rynku pracy, co prowadzi do wyższych stóp bezrobocia.

Migranci o wyższych kwalifikacjach mają większy pozytywny wpływ na gospodarkę, przyczyniając się do innowacji i wzrostu produktywności. Jednak wielu migrantów, szczególnie z krajów spoza UE, podejmuje prace poniżej swoich kwalifikacji z powodu barier językowych, braku uznawania dyplomów czy dyskryminacji. Badania wskazują, że kobiety-migrantki są szczególnie narażone na takie wykluczenie, co prowadzi do większych luk w zatrudnieniu w porównaniu z mężczyznami.

Korzyści i wyzwania migracji

Migracja przynosi szereg korzyści dla gospodarek przyjmujących krajów, z których jedną z najważniejszych jest wzrost gospodarczy. Migranci zwiększają podaż pracy, co umożliwia firmom rozwój, ekspansję oraz zwiększenie produkcji. Szacunki Międzynarodowego Funduszu Walutowego wskazują, że napływ około dwóch milionów pracowników do strefy euro w latach 2020–2023 może zwiększyć potencjalny produkt krajowy brutto (PKB) o około 0,5% do 2030 roku – nawet przy założeniu, że migranci są średnio o 20% mniej produktywni niż pracownicy lokalni. Innowacje i różnorodność to kolejne istotne zalety migracji, szczególnie w odniesieniu do wysoko wykwalifikowanych migrantów. Przyczyniają się oni do rozwoju takich sektorów jak technologia, opieka zdrowotna czy badania naukowe. Przykłady takie jak Dolina Krzemowa w Stanach Zjednoczonych czy CERN w Genewie pokazują, że migranci odgrywają kluczową rolę w tworzeniu innowacyjnych rozwiązań i przełomowych technologii.

Migranci pełnią także istotną funkcję w zaspokajaniu popytu na usługi, szczególnie w sektorach zmagających się z niedoborem pracowników, takich jak opieka zdrowotna czy edukacja. W okresie kryzysu finansowego lat 2008–2009 zatrudnienie w europejskim sektorze zdrowia wzrosło o 3%, a migranci stanowili znaczącą część tej siły roboczej, pomagając utrzymać ciągłość usług publicznych. Korzyści fiskalne to kolejny argument przemawiający za pozytywnym wpływem migracji. Badania przeprowadzone w latach 2014–2018 wykazały, że migranci w Unii Europejskiej byli netto płatnikami podatków. Oznacza to, że wnosili więcej do systemów finansów publicznych poprzez podatki i składki, niż pobierali w postaci świadczeń społecznych, co pozytywnie wpływało na bilans budżetowy państw przyjmujących.

Mimo licznych korzyści, migracja wiąże się również z pewnymi krótkoterminowymi i średnioterminowymi wyzwaniami. Jednym z nich jest zwiększona konkurencja na rynku pracy, szczególnie wśród niskokwalifikowanych pracowników. W początkowej fazie napływu migrantów może to prowadzić do nieznacznego spadku płac lub obniżenia poziomu zatrudnienia wśród lokalnych pracowników o niższych kwalifikacjach. Innym wyzwaniem są koszty integracji, które obejmują konieczność inwestowania w szkolenia zawodowe, edukację, kursy językowe oraz rozszerzenie dostępu do usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna czy mieszkalnictwo. Tego typu obciążenia mogą być szczególnie dotkliwe dla lokalnych samorządów w regionach, które doświadczają dużego napływu migrantów.

Migracja może także prowadzić do napięć społecznych, zwłaszcza gdy migranci koncentrują się w określonych regionach lub sektorach gospodarki. W takich sytuacjach lokalna społeczność może postrzegać ich jako zagrożenie dla miejsc pracy czy spójności kulturowej. Przykładem są niektóre posty na platformie X (dawny Twitter), gdzie użytkownicy w Polsce wyrażają obawy dotyczące migracji, określając ją nawet jako „nowoczesne niewolnictwo” lub problem dla lokalnego rynku pracy. Dodatkowym problemem są luki w integracji, które szczególnie dotykają migrantów spoza Unii Europejskiej. Osoby te często napotykają trudności w dostępie do formalnego rynku pracy, co skutkuje wyższym poziomem bezrobocia w tej grupie oraz większym udziałem w zatrudnieniu w tzw. szarej strefie. Takie sytuacje ograniczają korzyści płynące z migracji zarówno dla migrantów, jak i dla całej gospodarki.