Komisja Europejska (KE) poinformowała o skierowaniu trzech pozwów przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Sprawy dotyczą naruszeń przepisów unijnych w obszarach ochrony środowiska, zdrowia publicznego oraz współpracy sądowej w UE. KE zarzuca Polsce niewystarczające działania naprawcze, mimo wcześniejszych wezwań i wydania uzasadnionych opinii.

Pierwszy pozew dotyczy braku zapewnienia obywatelom i organizacjom pozarządowym skutecznego dostępu do sądu w sprawach dotyczących ochrony powietrza. Chodzi o sytuacje, w których brak jest odpowiednich planów naprawczych lub istniejące plany nie spełniają wymagań dyrektywy 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza.

Zgodnie z unijnym prawem i Konwencją z Aarhus, obywatele oraz organizacje mają prawo do zaskarżania takich decyzji. Polska jednak nie gwarantuje im skutecznej drogi prawnej, co zdaniem KE stanowi poważne ograniczenie w egzekwowaniu przepisów ochrony środowiska. Sprawa ta ciągnie się od 2020 roku, kiedy KE po raz pierwszy wystosowała wezwanie do usunięcia uchybienia.

Mimo wydania uzasadnionej opinii w 2022 roku, KE uznała działania Polski za niewystarczające i skierowała sprawę do TSUE. Komisja przypomina, że skuteczna walka z zanieczyszczeniem powietrza jest kluczowa dla zdrowia publicznego – w Polsce zanieczyszczenie powietrza przyczynia się rocznie do około 40 tysięcy przedwczesnych zgonów (dane EEA, 2024). W przypadku uznania Polski za winną naruszenia, TSUE może nałożyć kary finansowe.

Brak transpozycji dyrektywy o wodzie pitnej

Drugi pozew dotyczy braku transpozycji do polskiego prawa dyrektywy 2020/2184 w sprawie jakości wody pitnej. Termin wdrożenia tych przepisów upłynął 12 stycznia 2023 roku, a Polska do dziś nie przyjęła odpowiednich regulacji.

Dyrektywa wprowadza m.in. nowe normy dla zanieczyszczeń, takich jak PFAS, ołów i bakterie, oraz zobowiązuje państwa do oceny ryzyka w całym łańcuchu dostaw wody. Opóźnienia w transpozycji mogą narażać obywateli na poważne ryzyko zdrowotne, zwłaszcza w kontekście obecnych problemów z zanieczyszczeniem wód gruntowych azotanami i pestycydami.

Komisja rozpoczęła procedurę naruszeniową w lutym 2023 roku, a w październiku tego samego roku wydała uzasadnioną opinię. Ze względu na brak postępu, KE postanowiła skierować sprawę do TSUE. W przypadku przegranej, Polska może zostać obciążona jednorazową karą lub karami dziennymi.

Nieprawidłowa transpozycja przepisów o Europejskim Nakazie Aresztowania

Trzeci pozew dotyczy nieprawidłowego wdrożenia przepisów dotyczących Europejskiego Nakazu Aresztowania (ENA). Komisja wskazuje, że Polska nie zapewnia pełnych praw proceduralnych osobom objętym ENA, w tym prawa do tłumacza, adwokata oraz informacji o przysługujących im prawach – co narusza unijną dyrektywę 2013/48/UE.

Braki te wynikają zarówno z niedociągnięć w Kodeksie postępowania karnego, jak i z praktyki sądowej. Niedostatki te mogą prowadzić do odmowy wykonania ENA przez inne państwa członkowskie, co podważa wzajemne zaufanie w ramach unijnego systemu sprawiedliwości.

Procedura naruszeniowa rozpoczęła się w listopadzie 2023 roku, a w marcu 2024 roku KE wydała uzasadnioną opinię. Brak wystarczającej reakcji ze strony Polski skłonił Komisję do wniesienia skargi do TSUE. W przypadku stwierdzenia uchybień, Polska może zostać zobowiązana do zmiany przepisów oraz ukarana finansowo.

Co Polsce grozi?

Pozwy mogą mieć poważne konsekwencje dla Polski. Poza potencjalnymi karami finansowymi, mogą wywołać presję na szybsze reformy prawne, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska i współpracy sądowej. Istnieje też ryzyko wpływu na dalsze wypłaty z funduszy unijnych, jeżeli Polska nie dostosuje się do wyroków TSUE. Negatywny wpływ na wizerunek kraju na forum unijnym również nie jest wykluczony.

Zalecenia dla Polski obejmują:

• uchwalenie przepisów umożliwiających organizacjom pozarządowym i obywatelom zaskarżanie niewystarczających planów ochrony powietrza,
• pilne wdrożenie dyrektywy dotyczącej jakości wody pitnej,
• nowelizację Kodeksu postępowania karnego w celu zagwarantowania pełni praw osobom objętym Europejskim Nakazem Aresztowania,
• oraz intensyfikację dialogu z Komisją Europejską w celu zapobieżenia kolejnym pozwom i sankcjom.

Źródło: Onet