Wprowadzone na przełomie 2024 i 2025 roku zmiany legislacyjne nakładają na miasta powyżej 20 tysięcy mieszkańców obowiązek opracowania Miejskich Planów Adaptacji (MPA) do zmian klimatu. Te strategiczne dokumenty, wspierane przez system monitoringu IOŚ-PIB, mają zwiększyć odporność miast na ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze, powodzie czy fale upałów, które w ciągu dwóch dekad spowodowały w Polsce straty rzędu 115 miliardów złotych. Nowe MPA kładą nacisk na zazielenianie miast i zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi.
Zmiany klimatu to jedno z kluczowych wyzwań współczesnej Polski, szczególnie dla miast, gdzie mieszka około 60 procent populacji kraju. Analizy Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ-PIB) wskazują, że w ciągu niespełna dwóch dekad ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak powodzie, susze czy fale upałów, przyniosły straty szacowane na 115 miliardów złotych. W odpowiedzi na te wyzwania, nowe regulacje wprowadzone na przełomie 2024 i 2025 roku zobowiązują miasta o populacji co najmniej 20 tysięcy mieszkańców do opracowania i realizacji Miejskich Planów Adaptacji (MPA), które mają zwiększyć ich odporność na skutki zmian klimatu.
Obowiązek tworzenia MPA
Ustawa z 27 listopada 2024 roku o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, obowiązująca od 11 stycznia 2025 roku, wprowadziła obowiązek opracowania MPA dla miast liczących co najmniej 20 tysięcy mieszkańców. Dokumenty te muszą być uchwalone do 31 grudnia 2027 roku, czyli w ciągu 30 miesięcy od publikacji danych GUS dotyczących liczby ludności. MPA to dokument strategiczno-wdrożeniowy, który nie jest aktem prawa miejscowego, ale ma realnie zmniejszać podatność miast na zmiany klimatu poprzez konkretne działania adaptacyjne.
Miasta, które przed wejściem w życie ustawy miały uchwalone dokumenty strategiczne o podobnym charakterze, mogły do 10 października 2025 roku uznać je za MPA. W przeciwnym razie muszą opracować nowy plan w wyznaczonym terminie. MPA powinny być aktualizowane co najmniej raz na 6 lat, aby odpowiadać na dynamicznie zmieniające się warunki klimatyczne, takie jak coraz częstsze ostrzeżenia meteorologiczne i hydrologiczne oraz alerty RCB.
Kluczowe elementy MPA
Nowe regulacje określają obligatoryjne elementy MPA, które obejmują:
- Część analityczną: Analizę zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych, scenariusze zmian klimatu, ocenę podatności miasta oraz analizę ryzyka i szans.
- Koncepcję zazieleniania miasta: Zwiększenie powierzchni terenów zielonych, zadrzewień, rozwój błękitno-zielonej infrastruktury (np. zielone dachy, parki).
- Koncepcję zagospodarowania wód opadowych i roztopowych: Promowanie rozwiązań naturalnych, takich jak ogrody deszczowe czy zbiorniki retencyjne, dla ograniczenia podtopień i suszy.
- Część programową: Szczegółowe cele adaptacyjne, działania, mierniki weryfikacji oraz zasady monitoringu skuteczności.
Te elementy mają przeciwdziałać skutkom zjawisk takich jak nawalne deszcze, fale upałów czy powodzie, które szczególnie dotykają obszary zurbanizowane. „Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi i miejskie tereny zielone to elementy, które w sposób wymierny pozwalają na ograniczenie skutków szeregu niekorzystnych zjawisk” – podkreślono w komunikacie IOŚ-PIB.
Miejskie Plany Adaptacji nie są nowym pomysłem. W latach 2017-2019 w ramach projektu Ministerstwa Środowiska opracowano 44 MPA dla największych miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców, co objęło ochroną przed skutkami zmian klimatu około 30% populacji Polski. Mniejsze miasta, poniżej 20 tysięcy mieszkańców, również opracowywały takie dokumenty dobrowolnie, co świadczy o rosnącej świadomości klimatycznej samorządów.
Nowe przepisy standaryzują proces tworzenia MPA i wprowadzają obowiązek monitoringu. Od 2026 roku miasta będą składać co 2 lata sprawozdania z realizacji działań adaptacyjnych za pośrednictwem systemu monitoringu uruchomionego przez IOŚ-PIB. Instytut przygotuje na tej podstawie raporty dla Ministra Klimatu i Środowiska, informujące o postępach w adaptacji największych miast. „Na ich podstawie IOŚ-PIB będzie opracowywał zbiorcze sprawozdanie stanowiące syntetyczną informację o postępach adaptacji” – wskazano w komunikacie.
Finansowanie miejskich planów
Opracowanie MPA jest wspierane finansowo przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który w ramach programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027 przeznaczył 20 milionów złotych na dotacje dla samorządów. Nabór trwał od 29 listopada 2024 roku do 31 stycznia 2025 roku i obejmował miasta powyżej 20 tysięcy mieszkańców oraz stolice powiatów z populacją 15-20 tysięcy. W pierwszym naborze 19 samorządów otrzymało 2,8 miliona złotych na opracowanie MPA.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska we współpracy z IOŚ-PIB i JASPERS organizuje szkolenia dla jednostek samorządu terytorialnego, m.in. w Rzeszowie (9-10 kwietnia 2025 roku), które pomagają w przygotowaniu wysokiej jakości planów i efektywnych inwestycji adaptacyjnych.
Źródło: IOŚ-PIB
