Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) intensyfikuje działania na rzecz poprawy jakości powietrza, przeciwdziałania nielegalnemu transportowi odpadów i modernizacji kontroli zakładów przemysłowych. Jakie zmiany planuje GIOŚ i jakie będą ich skutki dla mieszkańców?
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) odgrywa kluczową rolę w monitorowaniu i poprawie stanu środowiska w Polsce, odpowiadając za jakość powietrza, przeciwdziałanie nielegalnemu transportowi odpadów i kontrolę zakładów przemysłowych. W obliczu rosnących wyzwań, takich jak zanieczyszczenie pyłami PM2,5, dwutlenkiem azotu (NO₂) czy nielegalny obrót odpadami, GIOŚ wprowadza nowe działania, w tym dostosowanie do unijnej dyrektywy AAQD z 2024 roku, rozwój systemów cyfrowych i wykorzystanie nowoczesnych technologii, takich jak drony. W Polsce szczególnie w dużych miastach i regionach przemysłowych, te inicjatywy mogą znacząco wpłynąć na zdrowie mieszkańców i środowisko.
– W ramach wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/2881 z dnia 23 października 2024 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy od 2027 roku GIOŚ planuje dostosowywanie systemu monitoringu jakości powietrza do nowych wymogów UE. W ramach tego procesu planowane jest utworzenie nowych stacji monitoringu jakości powietrza, przede wszystkim badających oddziaływanie transportu na jakość powietrza w miastach. W ramach wdrażania nowych przepisów UE od 2027 roku oceny jakości powietrza zostaną jednocześnie poszerzone o dwa nowe kryteria – średnie dobowe stężenia dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego PM2,5 – odpowiada biuro prasowe GIOŚ.
Nowe działania GIOŚ w monitorowaniu jakości powietrza od 2027 roku
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska planuje znaczące zmiany w systemie monitorowania jakości powietrza, aby dostosować się do unijnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/2881 z dnia 23 października 2024 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. Od 2027 roku GIOŚ zamierza wprowadzić szereg działań mających na celu skuteczniejsze monitorowanie zanieczyszczeń, szczególnie w miastach, gdzie transport drogowy jest głównym źródłem emisji dwutlenku azotu (NO₂) i pyłu zawieszonego PM2,5.
GIOŚ planuje utworzenie nowych stacji pomiarowych, które skupią się na badaniu wpływu transportu na jakość powietrza w miastach. Stacje te będą zlokalizowane w miejscach o dużym natężeniu ruchu drogowego, takich jak centra dużych miast (np. Warszawa, Kraków, Wrocław), gdzie w 2024 roku odnotowano przekroczenia norm NO₂ w aglomeracjach warszawskiej, krakowskiej, wrocławskiej i górnośląskiej. Nowe stacje pozwolą na bardziej precyzyjne śledzenie stężeń PM2,5 i NO₂, które są szczególnie szkodliwe dla zdrowia, powodując choroby układu oddechowego i krążenia.
Od 2027 roku GIOŚ wprowadzi dwa nowe kryteria oceny jakości powietrza: średnie dobowe stężenia pyłu PM2,5 (10 µg/m³ rocznie według UE, 5 µg/m³ według WHO) oraz dwutlenku azotu (20 µg/m³ rocznie według UE). Dotychczas w Polsce nie obowiązywały dobowe normy dla PM2,5, co ograniczało możliwość szybkiego reagowania na krótkotrwałe epizody smogowe. Nowe kryteria pozwolą na dokładniejsze monitorowanie i szybsze wdrażanie działań naprawczych.
Zgodnie z dyrektywą AAQD, GIOŚ utworzy superstacje na obszarach miejskich i pozamiejskich, które będą monitorować dotychczas niebadane zanieczyszczenia, takie jak cząstki ultradrobne, sadza, amoniak czy utleniający potencjał pyłu zawieszonego. To odpowiedź na zalecenia WHO, które wskazują, że cząstki ultradrobne mogą być bardziej szkodliwe niż PM2,5, przenikając głębiej do płuc i krwiobiegu.
Te działania mają na celu zbliżenie polskich standardów do bardziej rygorystycznych norm WHO, które zakładają maksymalne stężenie PM2,5 na poziomie 5 µg/m³ rocznie i 15 µg/m³ dobowo. Wdrożenie nowych stacji i kryteriów pozwoli na lepsze identyfikowanie źródeł zanieczyszczeń, szczególnie w miastach, gdzie transport odpowiada za 60–70% emisji NO₂.
Przeciwdziałanie nielegalnemu transportowi odpadów
Nielegalny transport odpadów, taki jak ten z Niemiec w 2021 roku, pozostaje jednym z priorytetów GIOŚ. Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1013/2006 w sprawie przemieszczania odpadów, GIOŚ koordynuje działania mające na celu zwalczanie tego procederu, współpracując z organami krajowymi i międzynarodowymi.
– Ujawnione podczas kontroli przypadki nielegalnego transgranicznego przemieszczania odpadów zgłaszane są przez ww. organy do GIOŚ oraz do Prokuratury. W przypadku nielegalnej wysyłki odpadów do Polski, GIOŚ informuje odpowiedni organ kraju wysyłki i wnioskuje o zapewnienie zwrotu odpadów do kraju wysyłki. W wielu przypadkach organy kraju wysyłki na podstawie informacji otrzymanych z GIOŚ przeprowadzały kontrole firm w swoim kraju, a następnie wstrzymały dalsze wysyłki odpadów do Polski. Natomiast w przypadku, gdy odpowiedzialność za nielegalne przemieszczanie odpadów ponosi ich odbiorca na terenie Polski, wówczas GIOŚ zobowiązuje ten podmiot do zagospodarowania odpadów zgodnie z obowiązującymi przepisami. Koszty związane z usunięciem odpadów, transportem, magazynowaniem i przetwarzaniem, są ponoszone przez podmiot odpowiedzialny za nielegalne przemieszczanie odpadów – odpowiada biuro prasowe GIOŚ.
GIOŚ nadzoruje przestrzeganie przepisów dotyczących transgranicznego przemieszczania odpadów, współpracując z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska (WIOŚ), Inspekcją Transportu Drogowego (ITD), Strażą Graniczną (SG), Krajową Administracją Skarbową (KAS) i Policją. W przypadku wykrycia nielegalnego transportu, np. odpadów z Niemiec, GIOŚ zgłasza sprawę do odpowiednich organów kraju wysyłki, wnioskując o zwrot odpadów. W 2021 roku takie działania doprowadziły do wstrzymania nielegalnych transportów przez niemieckie firmy po kontrolach zainicjowanych przez GIOŚ.
Utworzony w czerwcu 2022 roku, ten departament GIOŚ prowadzi postępowania w sprawach nielegalnych transportów, współpracuje z zagranicznymi organami i koordynuje akcje kontrolne. W 2024 roku GIOŚ przeprowadziło liczne wspólne kontrole z ITD i KAS, które ujawniły przypadki nielegalnego przywozu odpadów z krajów sąsiednich.
Od lutego 2022 roku wszystkie transporty odpadów do Polski i przez Polskę podlegają Systemowi Elektronicznej Notyfikacji Transportów (SENT), obsługiwanemu przez KAS. System umożliwia monitorowanie geolokalizacji pojazdów w czasie rzeczywistym, weryfikację dokumentów i szybkie wykrywanie nieprawidłowości, takich jak brak zezwoleń na transport odpadów. Od 21 maja 2026 roku wejdzie w życie rozporządzenie (UE) 2024/1157, które zastąpi dotychczasowe przepisy. Wprowadzi ono pełną cyfryzację zgłoszeń i dokumentacji poprzez system Waste Shipment Enforcement, umożliwiający śledzenie przesyłek odpadów w czasie rzeczywistym i automatyczną wymianę danych między krajami UE. Nowe regulacje nałożą na przedsiębiorców obowiązki sprawozdawcze, możliwość stosowania zabezpieczeń finansowych i surowsze sankcje za naruszenia.
Utworzona w ramach nowego rozporządzenia grupa WSEG, której pierwsze spotkanie odbyło się w maju 2025 roku w Warszawie, ma poprawić współpracę międzynarodową w walce z nielegalnym transportem odpadów. GIOŚ aktywnie uczestniczy w tej inicjatywie, co wzmacnia zdolność Polski do reagowania na transgraniczne przestępstwa środowiskowe.
Poprawa efektywności kontroli zakładów przemysłowych
GIOŚ podejmuje kroki w celu usprawnienia kontroli zakładów przemysłowych, takich jak te w Zgierzu, gdzie mieszkańcy zgłaszali uciążliwości odorowe i zanieczyszczenia środowiska.
GIOŚ planuje zmiany w ustawie z 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska, które mają uprościć postępowania administracyjne po kontrolach. Celem jest skrócenie czasu trwania postępowań, które obecnie mogą być długotrwałe i kosztowne zarówno dla przedsiębiorców, jak i organów administracji. Nowe przepisy pozwolą na szybsze reagowanie na zgłoszenia mieszkańców, np. w sprawach uciążliwych odorów czy emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych. GIOŚ zwiększa liczbę kontroli w zakładach przemysłowych, szczególnie w regionach takich jak Zgierz, gdzie w 2024 roku odnotowano skargi na uciążliwości związane z nielegalnym składowaniem odpadów chemicznych. WIOŚ przeprowadzają regularne inspekcje, wsparte analizami laboratoryjnymi, aby zweryfikować zgodność z normami emisji.
– W celu usprawnienia działań Inspekcji Ochrony Środowiska, w tym uproszczenia postępowań administracyjnych przeprowadzanych po zakończonych kontrolach, planowane jest wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Nowelizacja przepisów ma na celu ograniczenie długotrwałych i kosztownych postępowań administracyjnych: zarówno dla przedsiębiorców, jak też organów administracji. Zakłada się również, że zmiana przepisów przyczyni się do skrócenia czasu prowadzonych postępowań – odpowiada biuro prasowe GIOŚ.
GIOŚ zachęca mieszkańców do zgłaszania uciążliwości poprzez platformy takie jak Portal Jakości Powietrza czy aplikację „Jakość powietrza w Polsce”. W odpowiedzi na skargi, np. w Zgierzu, GIOŚ koordynuje działania z lokalnymi władzami, aby zidentyfikować źródła zanieczyszczeń i wprowadzić plany naprawcze.
Wykorzystanie nowych technologii w monitoringu środowiska
GIOŚ aktywnie rozwija wykorzystanie nowoczesnych technologii, takich jak drony, do monitorowania stanu środowiska, zgodnie z art. 10b ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Na podstawie ustawy GIOŚ może używać bezzałogowych statków powietrznych (dronów) do obserwacji i rejestracji zdarzeń związanych z podejrzeniem przestępstw przeciwko środowisku, takich jak nielegalne składowanie odpadów (art. 182, 183, 186 Kodeksu karnego) czy wykroczenia środowiskowe. Drony są wykorzystywane w sposób zgodny z przepisami prawa lotniczego.
GIOŚ stosuje drony w dwóch głównych celach:
- Drony wyposażone w kamery rejestrują obraz z powietrza, umożliwiając identyfikację nielegalnych wysypisk, składowisk odpadów czy nieautoryzowanych emisji z zakładów przemysłowych.
- Zaawansowane drony z sensorami mierzą stężenia zanieczyszczeń, takich jak PM10, PM2,5, NO₂ czy lotne związki organiczne, w trudno dostępnych miejscach, np. nad kominami fabryk czy w pobliżu autostrad.
W 2024 roku GIOŚ wykorzystało drony do monitorowania nielegalnych składowisk odpadów w województwie łódzkim, w tym w Zgierzu, gdzie wykryto nielegalne magazynowanie chemikaliów. Drony pozwoliły na szybkie zlokalizowanie źródła problemu bez konieczności wchodzenia na teren prywatny.
GIOŚ planuje dalszą rozbudowę floty dronów i integrację danych z satelitów oraz systemów geolokalizacyjnych, takich jak SENT, aby stworzyć bardziej kompleksowy system monitoringu. Współpraca z Instytutem Ochrony Środowiska umożliwi opracowanie nowych algorytmów analizy danych z dronów, np. do prognozowania jakości powietrza.[](https://www.gov.pl/web/gios/portal-jakosc-powietrza)
