Naukowcy z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu ostrzegają, że bez ograniczenia zrzutów zasolonych wód kopalnianych, zanieczyszczeń rolniczych i komunalnych, katastrofa ekologiczna na Odrze z 2022 roku może się powtórzyć. Kluczowe jest pilne uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej i rozbudowa monitoringu.

Katastrofa ekologiczna na Odrze z lipca 2022 roku, która doprowadziła do śmierci około 250 ton ryb, wciąż pozostaje nierozwiązanym problemem – wynika z raportu zespołu naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, wspieranego przez ekspertów z uniwersytetów w Opolu, Zielonej Górze, Szczecinie i na Śląsku. Badania prowadzone od kwietnia 2023 do marca 2024 roku wykazały, że jakość wody w Odrze pozostaje zła, a czynniki, które wywołały masowe śnięcie ryb, nadal nie zostały wyeliminowane. Prof. Krzysztof Lejcuś, koordynator projektu, podkreśla, że bez zdecydowanych działań ryzyko powtórki tragedii jest wysokie.

Zła jakość wody i zagrożenie złotą algą

Naukowcy przebadali jakość wody w 21 punktach pomiarowych na całej długości Odry w Polsce, analizując wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne.

– Przez większość okresu badawczego jakość wody była zła na większości odcinków – powiedział prof. Lejcuś w komunikacie Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Wysokie stężenia związków biogennych, wysokie zasolenie oraz podwyższona temperatura w okresie letnim sprzyjają rozwojowi fitoplanktonu, w tym złotej algi (Prymnesium parvum), która była główną przyczyną katastrofy w 2022 roku.

Złota alga, powodująca toksyczne zakwity, była obecna w Odrze wiosną 2024 roku, choć w ilościach nieszkodliwych dla ryb i małży.

– Warunki w Odrze nadal sprzyjają rozwojowi tego gatunku – ostrzegł prof. Lejcuś, wskazując, że bez zmian w gospodarce wodno-ściekowej ryzyko masowego zakwitu pozostaje realne. Wysokie zasolenie, wynikające głównie ze zrzutów wód kopalnianych z województw śląskiego i dolnośląskiego, w połączeniu z zanieczyszczeniami rolniczymi i komunalnymi, tworzy idealne warunki dla toksycznych alg.

Nierozwiązane przyczyny katastrofy

Eksperci podkreślają, że od czasu katastrofy w 2022 roku nie podjęto skutecznych działań, by wyeliminować jej przyczyny.

– Nie zlikwidowano żadnego z czynników, które doprowadziły do tamtej tragedii – stwierdził prof. Lejcuś. Kluczowe problemy to:

– Zrzuty zasolonych wód kopalnianych: Wody odpadowe z kopalń, bogate w sole, są wprowadzane do Odry, zwiększając jej zasolenie i sprzyjając rozwojowi złotej algi.

– Zanieczyszczenia rolnicze: Nadmiar związków biogennych, takich jak azotany i fosforany, pochodzących z nawozów, prowadzi do eutrofizacji rzeki.

– Zanieczyszczenia komunalne: Niewystarczająco oczyszczone ścieki z miast pogarszają jakość wody.

Bez ograniczenia tych źródeł zanieczyszczeń odbudowa ekosystemu Odry jest niemożliwa. Raport wskazuje, że konieczne jest pilne uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w całej zlewni Odry i jej dopływów, co obejmuje zarówno inwestycje w oczyszczalnie ścieków, jak i regulacje dotyczące zrzutów przemysłowych i rolniczych.

Rekomendacje dla odbudowy ekosystemu

Naukowcy proponują szereg działań, które mogłyby poprawić stan Odry i zapobiec kolejnym katastrofom:

– Ograniczenie zrzutów zasolonych wód: Kluczowe jest zmniejszenie dopływu wód kopalnianych, szczególnie z kopalń węgla na Śląsku i Dolnym Śląsku, które są głównym źródłem zasolenia.

– Rozbudowa monitoringu wód: Obecny system monitoringu jest niewystarczający. Prof. Lejcuś proponuje zwiększenie liczby punktów pomiarowych i częstotliwości badań, uwzględniając nie tylko parametry fizykochemiczne, ale także biologiczne, takie jak obecność fitoplanktonu.

– Rewitalizacja rzeki: Działania takie jak odtwarzanie starorzeczy, przywracanie połączeń hydraulicznych między starorzeczami a korytem rzeki czy redukcja umocnień brzegowych mogą wspierać odbudowę ekosystemu. Wprowadzenie pasów brzegowych (stref buforowych) ograniczyłoby dopływ zanieczyszczeń z pól.

– Testy przed działaniami rewitalizacyjnymi: Proponowane zmiany, takie jak odtwarzanie starorzeczy, powinny być testowane na dopływach Odry, aby zminimalizować ryzyko niepożądanych skutków.

Prof. Lejcuś podkreślił, że wszelkie działania muszą uwzględniać ochronę przeciwpowodziową oraz transgraniczny charakter Odry, która przepływa także przez Czechy i Niemcy. Ważne jest również zachowanie jej roli jako drogi wodnej, przy jednoczesnym poszanowaniu uwarunkowań środowiskowych, społecznych i ekonomicznych.

Źródło: PAP