Rząd Polski intensyfikuje działania na rzecz ochrony najcenniejszych lasów, wprowadzając moratorium na wyrąb w wybranych obszarach Lasów Państwowych, wyznaczając nowe rezerwaty przyrody i tworząc nową kategorię lasów społecznych – poinformowało Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Do 2026 roku zakończy się identyfikacja starolasów, które obejmą 2% powierzchni lasów w Polsce, a do 2027 roku powstaną nowe rezerwaty na ponad 1200 potencjalnych terenach.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska wprowadziło moratorium na wyrąb w najcenniejszych przyrodniczo lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe, które ma obowiązywać do czasu zapewnienia trwałej ochrony tych obszarów. Decyzja, ogłoszona 8 stycznia 2024 roku, objęła początkowo 1,3% powierzchni lasów, czyli około 94 tysięcy hektarów w 28 nadleśnictwach, w tym w Bieszczadach, Puszczy Boreckiej, Puszczy Świętokrzyskiej i Puszczy Augustowskiej. Moratorium wstrzymuje lub ogranicza pozyskanie drewna na tych terenach, aby zapobiec nieodwracalnej utracie cennych ekosystemów leśnych.
– W roku 2025 rozpoczęto proces wdrażania rozwiązań wpracowanych w ramach Ogólnopolskiej Narady o Lasach, a także niezbędnych zmian legislacyjnych, które umożliwią trwałe zabezpieczenie ekosystemów leśnych o najwyższej wartości przyrodniczej i społecznej. Prace te będą kontynuowane w roku 2026 i zostaną sfinalizowane w pierwszej połowie roku 2027 – odpowiedziało biuro prasowe MKiŚ.
W styczniu 2025 roku wiceminister Mikołaj Dorożała poinformował, że moratorium zostało rozszerzone na ponad 1200 projektowanych i proponowanych rezerwatów przyrody, gdzie cięcia drzew mają być w praktyce wstrzymane do końca 2027 roku. W drzewostanach z gatunkami panującymi w wieku do 80 lat nadleśnictwa mogą wykonywać zabiegi hodowlane po uzyskaniu zgody regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, ale wycinka drzew starszych niż 120 lat jest zakazana.
Działania te są największym projektem ochrony przyrody od czasu wprowadzenia programu Natura 2000 i mają na celu realizację obietnicy koalicji rządzącej o wyłączeniu 20% najcenniejszych lasów z gospodarki leśnej.
Lasy o wiodącej funkcji społecznej
Rząd, we współpracy z Lasami Państwowymi, rozwija koncepcję lasów o wiodącej funkcji społecznej, które mają służyć przede wszystkim rekreacji, edukacji i integracji społecznej mieszkańców dużych aglomeracji. Obecnie lasy te obejmują 158 tysięcy hektarów, co stanowi 2,2% powierzchni lasów Skarbu Państwa zarządzanych przez Lasy Państwowe. Obszary te zostały wyznaczone wokół miast takich jak Warszawa, Katowice, Toruń, Bydgoszcz, Wrocław i Kielce, gdzie osiągnięto konsensus w ramach lokalnych zespołów konsultacyjnych.
Do połowy 2026 roku Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje opracować szczegółowe zasady ochrony lasów społecznych oraz wprowadzić nową kategorię prawną, która zapewni im trwałą ochronę. Wytyczne dotyczące gospodarki leśnej w tych obszarach zostaną skierowane do Lasów Państwowych po konsultacjach z ekspertami i przedstawicielami lokalnych społeczności. Inicjatywa ta odpowiada na oczekiwania społeczne – badania IPSOS z stycznia 2024 roku wskazują, że 85% Polaków popiera wyłączenie części lasów z wycinki, a priorytetem dla obywateli jest ochrona przyrody i klimatu, a nie pozyskanie drewna.
Identyfikacja starolasów
Polska, jako jeden z pierwszych krajów w Unii Europejskiej, wprowadza nową formę ochrony przyrody – starolasy, czyli drzewostany składające się z rodzimych gatunków drzew, które rozwinęły się w wyniku naturalnych procesów i wykazują cechy lasów pierwotnych. Zgodnie z planami Ministerstwa Klimatu i Środowiska, od 1 stycznia 2026 roku starolasy obejmą co najmniej 1% powierzchni lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe, a od 2027 roku ich udział wzrośnie do minimum 2%, czyli około 185 tysięcy hektarów. Obszary te, pełniące funkcję referencyjną dla badań nad bioróżnorodnością, zostaną całkowicie wyłączone z pozyskania drewna.
Proces identyfikacji starolasów, rozpoczęty w 2025 roku, opiera się na wytycznych z Ogólnopolskiej Narady o Lasach i obejmuje równomierne wyznaczanie tych obszarów w całym kraju, z priorytetem dla siedlisk o szczególnej wartości ekologicznej. W starolasach pozostawiane będzie martwe drewno, które wspiera naturalne procesy odnawiania się lasu.
Forma prawna ochrony starolasów zostanie ujęta w ustawie o ochronie przyrody, co zapewni im trwałe zabezpieczenie. Jednak organizacje ekologiczne, takie jak Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, alarmują, że w 2025 roku 2,3 miliona metrów sześciennych starolasów nadal jest zagrożonych wycinką, co wymaga wprowadzenia „moratorium 2.0”.
Nowe rezerwaty
W ramach inicjatywy „100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych” Polska intensyfikuje działania na rzecz tworzenia nowych rezerwatów przyrody. W grudniu 2024 roku utworzono 53 nowe rezerwaty, zwiększając ich łączną powierzchnię do 107,8 tysięcy hektarów. Kolejne rezerwaty mają powstać do końca 2027 roku, po zakończeniu weryfikacji ponad 1200 potencjalnych terenów zgłoszonych przez przyrodników i leśników. Proces ten obejmuje wizje terenowe, analizy dokumentacji oraz konsultacje społeczne prowadzone przez regionalne dyrekcje ochrony środowiska.
W porównaniu z poprzednimi latami, kiedy w ciągu ośmiu lat powstało zaledwie 36 rezerwatów, obecne działania rządu są krokiem milowym. Nowe rezerwaty mają chronić ekosystemy leśne, siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz cenne elementy przyrody nieożywionej. Weryfikacja potencjalnych terenów, prowadzona we współpracy z Lasami Państwowymi, zakończy się w 2027 roku, a w międzyczasie cięcia drzew na tych obszarach będą w praktyce wstrzymane. Inicjatywa ta wpisuje się w unijną strategię na rzecz bioróżnorodności do 2030 roku, która zakłada ścisłą ochronę starolasów i lasów pierwotnych.
Narodowy Program Leśny
– Decyzją Ministra Klimatu i Środowiska wznowione zostały też (rozpoczęte w latach 2012-2015) prace nad Narodowym Programem Leśnym – strategicznym instrumentem rozwoju leśnictwa w Polsce. Dokument ten zostanie opracowany w formule ekspercko-partycypacyjnej, z udziałem różnych środowisk – sektora leśno-drzewnego, właścicieli lasów prywatnych, przedstawicieli świata nauki oraz organizacji społecznych. Resort zakłada, że w takim modelu możliwe będzie wypracowanie optymalnych i zrównoważonych rozwiązań dla przyszłości polskich lasów. Proces ten rozpocznie się w najbliższych tygodniach. Przewidujemy, że finalizacja prac w tym zakresie nastąpi w roku 2026 – odpowiada biuro prasowe MKiŚ.
Narodowy Program Leśny, zainicjowany pierwotnie w 2012 roku przez ówczesnego ministra środowiska Marcina Korolca, jest odpowiedzią na międzynarodowe wytyczne, takie jak Europejska Strategia Leśna czy ustalenia Konferencji Narodów Zjednoczonych z 1992 roku. Program zakłada cykliczną ocenę i doskonalenie działań w oparciu o badania naukowe i monitoring, co pozwoli na elastyczne dostosowanie polityki leśnej do zmieniających się warunków klimatycznych i społecznych oczekiwań.
Ochrona zasobów wodnych
W ramach wdrażania unijnego Nature Restoration Regulation Polska planuje przegląd zmian w Krajowym Planie Odbudowy Zasobów Przyrody, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zasobów wodnych. Lasy odgrywają kluczową rolę w regulacji obiegu wody, zapobieganiu powodziom i suszom oraz utrzymaniu bioróżnorodności siedlisk wodnych. Działania te obejmują identyfikację terenów leśnych o szczególnym znaczeniu dla retencji wody, takich jak lasy nadrzeczne i bagienne, oraz wprowadzenie zasad zarządzania, które ograniczą ich eksploatację.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało, że do 2026 roku zostaną opracowane szczegółowe wytyczne dotyczące ochrony lasów kluczowych dla zasobów wodnych. Inicjatywa ta jest zgodna z unijnymi celami odbudowy ekosystemów, które zakładają przywrócenie naturalnych funkcji przyrodniczych na co najmniej 20% obszarów lądowych i morskich UE do 2030 roku. Ochrona zasobów wodnych w lasach ma również wspierać adaptację do zmian klimatycznych, takich jak coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe.
