W 2025 roku Europa zmaga się z kolejnym trudnym sezonem pożarowym, napędzanym przez zmiany klimatyczne, które przynoszą cieplejsze i bardziej suche warunki. Pożary lasów spaliły już 227 tys. hektarów ziemi – ponad dwukrotnie więcej niż średnia z ostatnich dwóch dekad – zagrażając społecznościom, ekosystemom i zdrowiu publicznemu. Jak zmiany klimatyczne intensyfikują pożary w Europie, jakie są ich konsekwencje i co można zrobić, by ograniczyć to rosnące zagrożenie?
W lipcu 2025 roku pożary lasów ponownie zdominowały nagłówki w Europie, od Katalonii w Hiszpanii po okolice Marsylii we Francji i greckie wyspy Evia oraz Kretę. Według danych Europejskiego Systemu Informacji o Pożarach Lasów (EFFIS), od początku roku spłonęło 227 tys. hektarów ziemi – ponad dwukrotnie więcej niż średnia dla tego okresu w ciągu ostatnich 20 lat. Chociaż liczba ta nie osiągnęła jeszcze rekordowych poziomów z lat 2003 i 2017, gdy pożary zniszczyły ponad 1,1 mln hektarów rocznie, obecny sezon pożarowy wskazuje na alarmujący trend: zmiany klimatyczne znacząco zwiększają ryzyko i intensywność pożarów.
Naukowcy, w tym ci z Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), wskazują, że globalne ocieplenie, spowodowane emisją gazów cieplarnianych, podgrzało planetę o około 1,3°C w porównaniu z epoką przedindustrialną. Europa, ocieplająca się dwukrotnie szybciej niż globalna średnia, staje się epicentrum ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak fale upałów i susze, które tworzą idealne warunki dla pożarów. W artykule przeanalizujemy, jak zmiany klimatyczne napędzają pożary w Europie, jakie są ich skutki dla środowiska, zdrowia i gospodarki, oraz jakie kroki podejmują rządy i Unia Europejska, by przeciwdziałać temu kryzysowi.
Skala pożarów w 2025 roku
Jak podaje Reuters, od początku 2025 roku pożary w Europie spaliły 227 tys. hektarów ziemi, co stanowi ponad dwukrotność średniej dla tego okresu w latach 2002–2024. Liczba pożarów również wzrosła – od 8 lipca 2025 roku EFFIS odnotował 1118 pożarów, w porównaniu z 716 w analogicznym okresie 2024 roku. Region Morza Śródziemnego, w tym Hiszpania, Grecja, Portugalia i południowa Francja, pozostaje najbardziej dotknięty, choć pożary zaczynają pojawiać się także w regionach nietypowo narażonych, takich jak Europa Środkowa i Północna.
Najbardziej dramatyczne wydarzenia miały miejsce w:
- Katalonii (Hiszpania): Pożary zmusiły do ewakuacji tysięcy osób i wprowadzenia tymczasowych lockdownów w miejscowościach takich jak Tortosa.
- Marsylii (Francja): Pożar dotarł na przedmieścia drugiego co do wielkości miasta Francji, niszcząc domy i zmuszając do zamknięcia lokalnego lotniska.
- Grecji: Na wyspach Evia i Kreta pożary wywołały masowe ewakuacje, a w okolicach Aten płomienie zagroziły historycznym miejscom, takim jak Świątynia Posejdona.
- Syrii: Choć nie jest to kraj UE, pożary zniszczyły 3% pokrywy leśnej, co podkreśla regionalny charakter kryzysu.
Choć 2025 rok jest powyżej średniej, nie dorównuje najgorszym sezonom pożarowym w historii Europy. W 2003 i 2017 roku pożary spaliły ponad 1,1 mln hektarów – obszar porównywalny z Jamajką. Jednak obecny rok wyróżnia się liczbą pożarów i ich wczesnym początkiem, co wskazuje na przedłużenie sezonu pożarowego poza tradycyjne letnie miesiące. Eksperci z EFFIS ostrzegają, że sierpień 2025 roku, z prognozowanymi wyższymi temperaturami i mniejszą ilością opadów w Europie Środkowej i Wschodniej, może pogorszyć sytuację.
Jak zmiany klimatyczne napędzają pożary?
Głównym czynnikiem napędzającym pożary w Europie jest globalne ocieplenie, spowodowane emisją gazów cieplarnianych, głównie ze spalania paliw kopalnych. Według Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO), Europa ociepla się dwukrotnie szybciej niż średnia globalna, co prowadzi do częstszych i bardziej intensywnych fal upałów. W czerwcu 2025 roku temperatury w Hiszpanii, Portugalii i Francji przekroczyły 42°C, wywołując alerty przeciwpożarowe i zdrowotne.
Cieplejsza linia bazowa, wynosząca obecnie 1,3°C powyżej poziomu przedindustrialnego, sprawia, że ekstremalne upały osiągają wyższe wartości.
– Każda fala upałów, której doświadczamy dzisiaj, jest gorętsza i częstsza z powodu zmian klimatycznych – mówi Friederike Otto z Imperial College London. Ciepło wysusza roślinność, przekształcając lasy i łąki w łatwopalne paliwo, które sprzyja szybkiemu rozprzestrzenianiu się ognia.
Zmiany klimatyczne wydłużają sezon pożarowy, który tradycyjnie ograniczał się do letnich miesięcy. W 2023 roku pożary zaczęły się już zimą w górskich regionach Morza Śródziemnego, a w 2025 roku fala upałów w czerwcu przyspieszyła początek sezonu. Według Copernicus Climate Change Service, cieplejsze i bardziej suche warunki w połączeniu z silnymi wiatrami zwiększają ryzyko pożarów nawet w regionach takich jak Europa Środkowa, które wcześniej były mniej narażone.
Susza, będąca efektem zmniejszonych opadów i wyższych temperatur, odgrywa kluczową rolę. W 2023 roku Hiszpania doświadczyła najsuchszych pierwszych czterech miesięcy w historii, co przyczyniło się do rekordowych pożarów. W 2025 roku EFFIS odnotował wyjątkowo suche warunki w południowo-wschodniej Europie w czerwcu i sierpniu, co zwiększyło ryzyko pożarowe. Silne wiatry, takie jak te w Izmirze w Turcji, dodatkowo przyspieszają rozprzestrzenianie się ognia, tworząc tzw. megapożary, których tradycyjne metody gaszenia często nie są w stanie opanować.
Czynniki ludzkie
Około 96% pożarów w UE jest wywoływanych przez człowieka, zarówno przypadkowo, jak i celowo. Migracja ludności z obszarów wiejskich do miast zmniejsza liczbę osób zajmujących się zarządzaniem lasami, co prowadzi do nagromadzenia suchej roślinności – idealnego paliwa dla pożarów.
W Hiszpanii, gdzie wiejskie populacje maleją, brak siły roboczej do usuwania suchych gałęzi i traw zwiększa ryzyko. Ponadto rozwój przedmieść w pobliżu lasów (tzw. wildland-urban interface) zwiększa ryzyko przypadkowych zapłonów.
Skutki pożarów w Europie
Pożary niszczą ekosystemy, które pełnią kluczową rolę jako pochłaniacze dwutlenku węgla. W 2023 roku pożary w Kanadzie wyemitowały więcej węgla w pięć miesięcy niż Rosja czy Japonia z paliw kopalnych przez cały rok. W Europie pożary w 2025 roku uwolniły tysiące ton gazów cieplarnianych, pogłębiając zmiany klimatyczne i tworząc błędne koło. Zniszczenie lasów, takich jak te w Grecji czy Hiszpanii, zagraża bioróżnorodności, w tym gatunkom endemicznym. Pożary emitują szkodliwe zanieczyszczenia, takie jak pyły zawieszone (PM2,5), tlenki azotu i czarny węgiel, które pogarszają jakość powietrza i prowadzą do chorób układu oddechowego. Według badania opublikowanego w The Lancet Public Health w 2024 roku, zgony związane z upałami mogą wzrosnąć czterokrotnie do połowy wieku, a pożary dodatkowo pogarszają sytuację. W 2022 roku w Europie odnotowano 61 tys. zgonów związanych z upałami, z czego wiele było powiązanych z dymem z pożarów. W 2025 roku w 12 miastach, w tym w Barcelonie i Madrycie, oszacowano 2300 zgonów związanych z upałami, z czego 1500 przypisano zmianom klimatycznym.
Pożary powodują ogromne straty gospodarcze. W 2023 roku pożary w Chile kosztowały 4,39 mld USD, a w Europie koszty tłumienia pożarów i odbudowy infrastruktury stale rosną. Allianz Research szacuje, że ekstremalne upały w 2025 roku mogą spowolnić wzrost gospodarczy w regionie o 0,5 punktu procentowego. W Hiszpanii pożary zmusiły do zamknięcia elektrowni jądrowej z powodu braku wody chłodzącej, co dodatkowo obciążyło gospodarkę.
Pożary zmuszają tysiące ludzi do ewakuacji, niszczą domy i źródła utrzymania. W Katalonii w 2025 roku ponad 2000 osób otrzymało nakaz pozostania w domach, a w Grecji ewakuowano tysiące turystów i mieszkańców. Pożary w okolicach Marsylii zniszczyły domy i infrastrukturę turystyczną, wpływając na lokalną gospodarkę zależną od turystyki.
Działania przeciwdziałające pożarom
Unia Europejska intensyfikuje wysiłki na rzecz zapobiegania i zwalczania pożarów. W ramach Mechanizmu Ochrony Ludności UE (UCPM) w 2025 roku rozmieszczono 22 samoloty gaśnicze, cztery helikoptery i 650 strażaków w krajach wysokiego ryzyka, takich jak Francja, Grecja, Portugalia i Hiszpania. System EFFIS dostarcza prognozy zagrożenia pożarowego i dane w czasie rzeczywistym, wspierając szybkie reagowanie.
Grecja zwiększyła liczbę strażaków do rekordowych 18 tys. i wprowadziła nowe taktyki, takie jak wcześniejsze wykrywanie pożarów za pomocą patroli i dronów. Portugalia odwróciła priorytety finansowe, przeznaczając 61% budżetu na zapobieganie pożarom w 2022 roku, w porównaniu z 20% w 2017 roku.
Naukowcy i ONZ wzywają do większych inwestycji w zapobieganie, a nie tylko reagowanie. Kluczowe działania obejmują:
- Usuwanie suchej roślinności przed sezonem pożarowym, jak robią to Grecja i Portugalia.
- Sadzenie gatunków odpornych na ogień, takich jak dęby korkowe, zmniejsza ryzyko pożarów.
- Mokradła i torfowiska magazynują wilgoć, ograniczając ryzyko pożarów. UE promuje to w ramach Prawa o Odbudowie Przyrody.
- Kampanie uświadamiające, szczególnie w regionach wiejskich i na styku miast z lasami, mają na celu zmniejszenie liczby pożarów wywołanych przez człowieka.
Prognozy na przyszłość
Naukowcy przewidują, że bez zdecydowanego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, ryzyko pożarów w Europie wzrośnie. Badanie opublikowane w npj Climate and Atmospheric Science szacuje, że w południowej Europie prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów może wzrosnąć dziesięciokrotnie w scenariuszu umiarkowanego ocieplenia.
W Europie Środkowej i Północnej, w tym w Bawarii, pożary staną się bardziej powszechne do 2050 roku, zwłaszcza w okresach suszy. Sezon pożarowy może wydłużyć się o tydzień w większości krajów, co dodatkowo obciąży służby ratunkowe.
ONZ ostrzega, że do końca dekady ekstremalne pożary mogą wzrosnąć globalnie o 14%, a w Europie nawet dwukrotnie do 2100 roku, jeśli globalne ocieplenie przekroczy 1,5°C.
