Fundacja Orlen dla Pomorza ogłasza „Wiślany Grant Bioróżnorodności” – nowy program z budżetem 4 milionów złotych, który ma wspierać projekty chroniące Wisłę i jej dorzecza. Po sukcesie „Bałtyckiego Grantu Bioróżnorodności” Orlen kieruje uwagę na królową polskich rzek, finansując inicjatywy od rewitalizacji ekosystemów po edukację ekologiczną. Program obejmuje całą Wisłę, angażując organizacje pozarządowe, szkoły, samorządy i naukowców.
Wisła, najdłuższa rzeka Polski, od wieków pełni rolę osi kulturowej, gospodarczej i przyrodniczej. Łączy góry z morzem, przepływając przez kluczowe miasta i regiony, od Krakowa po Gdańsk. Historycznie była szlakiem handlowym i symbolem narodowym, inspirującym poetów i artystów. Dziś jednak Wisła boryka się z wieloma problemami, które zagrażają jej ekologicznemu zdrowiu.
Najpoważniejszymi zagrożeniami są zanieczyszczenia – od ścieków komunalnych i przemysłowych po mikroplastik i pestycydy spływające z pól. Regulacje hydrotechniczne, takie jak tamy i kanały, zaburzają naturalny przepływ rzeki, niszcząc siedliska ryb i ptaków. Presja urbanizacyjna, w tym zabudowa nadrzecznych terenów, dodatkowo ogranicza przestrzeń dla ekosystemów. Wisła pozostaje jednak kluczowym siedliskiem dla setek gatunków, w tym chronionych, jak łosoś atlantycki czy bóbr.
Mimo problemów Wisła wciąż jest jedną z bardziej „dzikich” rzek w Europie, z fragmentami zachowującymi naturalny charakter. To czyni ją unikalnym ekosystemem, ale także obiektem licznych konfliktów między potrzebami ekologii a gospodarki.
Geneza programu „Wiślany Grant Bioróżnorodności”
„Wiślany Grant Bioróżnorodności” to odpowiedź Fundacji Orlen dla Pomorza na rosnące wyzwania związane z degradacją Wisły. Program, ogłoszony w sierpniu 2025 roku, wpisuje się w strategię zrównoważonego rozwoju Grupy Orlen, która coraz mocniej angażuje się w działania proekologiczne. Decyzja o uruchomieniu programu wynika z potrzeby ochrony kluczowych zasobów naturalnych Polski w obliczu zmian klimatycznych i utraty bioróżnorodności.
Inspiracją dla nowego programu był sukces „Bałtyckiego Grantu Bioróżnorodności”, który w 2024 roku przyciągnął 68 wnioskodawców, a w marcu 2025 roku rozdysponował 4 miliony złotych na 10 projektów chroniących Morze Bałtyckie. Pozytywne efekty tamtego programu, w tym badania ekosystemów i akcje edukacyjne, skłoniły Fundację do rozszerzenia działań na Wisłę – kolejny kluczowy ekosystem związany z działalnością Orlenu.
Działania Fundacji są ściśle powiązane z aktywnością Grupy Orlen, która prowadzi inwestycje w regionach nadrzecznych, m.in. w rafineriach i terminalach paliwowych. Program grantowy ma pokazać, że koncern paliwowy może działać odpowiedzialnie, minimalizując wpływ na środowisko. „Wiślany Grant” to także sposób na budowanie relacji z lokalnymi społecznościami i wspieranie ich w działaniach ekologicznych.
Kto może dostać grant?
„Wiślany Grant Bioróżnorodności” dysponuje budżetem 4 milionów złotych, z maksymalną kwotą 500 tysięcy złotych na pojedynczy projekt. Środki te mają finansować inicjatywy wspierające ochronę Wisły i jej dorzeczy, od źródeł w Beskidach po ujście w Zatoce Gdańskiej. Program jest otwarty dla szerokiego grona beneficjentów, co zwiększa jego dostępność.
Wnioski mogą składać organizacje pozarządowe (NGO), instytucje naukowe i badawcze, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne szkoły, urzędy miast i gmin, a także fundacje i stowarzyszenia wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego. Warunkiem jest realizacja projektów zgodnych z celami programu, określonymi w regulaminie dostępnym na stronie Fundacji.
Proces aplikacji jest w pełni cyfrowy – wnioski należy składać online za pośrednictwem strony fundacjadlapomorza.orlen.pl w okresie od 1 września do 31 października 2025 roku. Rozpatrzenie zgłoszeń zakończy się do 10 grudnia 2025 roku, kiedy ogłoszona zostanie lista laureatów.
Co może dostać finansowanie?
„Wiślany Grant Bioróżnorodności” obejmuje pięć kluczowych kategorii, które odzwierciedlają różnorodne potrzeby Wisły i jej ekosystemów. Pierwsza kategoria to rewitalizacja ekosystemów wodnych, w tym odbudowa siedlisk nadrzecznych, renaturyzacja brzegów i odtwarzanie mokradeł. Takie działania mają przywracać naturalny charakter rzeki i wspierać jej zdolność do samoregulacji.
Druga kategoria koncentruje się na ochronie rzadkich i chronionych gatunków, takich jak ryby wędrowne, ptaki wodne czy ssaki związane z Wisłą, np. wydra. Trzecia kategoria obejmuje projekty minimalizujące wpływ człowieka na jakość wód, np. redukcję spływu zanieczyszczeń z rolnictwa czy oczyszczanie rzeki z odpadów. Czwarta kategoria to zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi, w tym projekty poprawiające gospodarkę wodną w regionach nadrzecznych. Piąta kategoria dotyczy monitoringu i badań nad bioróżnorodnością, które pomagają identyfikować zagrożenia i opracowywać strategie ochrony. Dodatkowo wspierane będą projekty edukacyjne, szczególnie skierowane do dzieci i młodzieży, oraz innowacyjne rozwiązania, takie jak nowe technologie monitorowania jakości wód. Program stawia na różnorodność działań, by kompleksowo wspierać Wisłę.
Dlaczego akurat Wisła?
Wisła, jako największa rzeka Polski, pełni funkcję arterii ekologicznej, łącząc różnorodne ekosystemy od gór po morze. Jest domem dla ponad 60 gatunków ryb, licznych ptaków i ssaków, a jej dolina to jeden z najważniejszych korytarzy ekologicznych w Europie. Pomimo częściowo naturalnego charakteru, Wisła jest narażona na liczne zagrożenia, które wymagają pilnych działań.
Rzeka pozostaje jedną z mniej przekształconych dużych rzek w Europie, co daje szansę na skuteczną ochronę jej bioróżnorodności. Jednak zanieczyszczenia, regulacje hydrotechniczne i zmiany klimatyczne, takie jak susze i powodzie, zagrażają jej stabilności. Wisła jest także kluczowa dla turystyki i nauki, przyciągając badaczy i miłośników przyrody. Wybór Wisły jako celu programu wynika z jej strategicznego znaczenia dla Polski – zarówno ekologicznego, jak i gospodarczego.
Drugi taki program w tym roku
„Wiślany Grant Bioróżnorodności” to drugi duży program ekologiczny Fundacji Orlen dla Pomorza w 2025 roku, po „Bałtyckim Grancie Bioróżnorodności”. W ramach tego ostatniego, uruchomionego w 2024 roku, Fundacja przyznała 4 miliony złotych na 10 projektów, m.in. badania różnorodności gatunkowej Ławicy Słupskiej, monitoring ptaków morskich i akcje edukacyjne w szkołach Pomorza. Program ten, cieszący się dużym zainteresowaniem (68 wniosków), stał się wzorem dla działań na rzecz Wisły.
Różnice między programami dotyczą głównie zasięgu – „Bałtycki Grant” skupiał się na Morzu Bałtyckim i regionie Pomorza, podczas gdy „Wiślany Grant” obejmuje całą Polskę, od Beskidów po Zatokę Gdańską. Oba programy łączy jednak nacisk na edukację, badania naukowe i minimalizowanie wpływu człowieka na środowisko. „Wiślany Grant” jest bardziej zróżnicowany pod względem kategorii wsparcia, uwzględniając m.in. renaturyzację i zarządzanie zasobami wodnymi.
Działania Fundacji Orlen dla Pomorza, wspierane przez Grupę Orlen, pozycjonują koncern jako jednego z największych prywatnych mecenasów ekologii w Polsce. Od 2015 roku Fundacja realizuje projekty o wartości dziesiątek milionów złotych, od edukacji ekologicznej po ochronę przyrody.
