Ekstremalne zjawiska pogodowe, napędzane zmianą klimatu, podbijają ceny żywności na całym świecie, od kakao w Afryce po ryż w Japonii.
Zmiana klimatu już teraz wpływa na ceny żywności, zagrażając bezpieczeństwu żywnościowemu na wszystkich kontynentach. Badanie opublikowane w lipcu 2025 roku w czasopiśmie Environmental Research Letters, przeprowadzone przez dr. Maximiliana Kotza i jego zespół, przeanalizowało 16 przypadków gwałtownego wzrostu cen produktów spożywczych w latach 2022–2024, wywołanych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak susze, upały i intensywne opady. Wiele z tych zdarzeń było tak skrajnych, że „całkowicie przekroczyły wszelkie historyczne precedensy sprzed 2020 roku”. Globalizacja rynków sprawia, że niskie plony w jednym regionie, jak susza w Ghanie, podnoszą ceny czekolady w Europie czy Ameryce. Analiza, oparta na danych temperatury z Copernicus ERA5 (1940–2024) oraz znormalizowanym wskaźniku opadów i ewapotranspiracji (1901–2023), pokazuje, jak zmiana klimatu destabilizuje rolnictwo i napędza inflację.
Susza pustoszy pola i portfele
Susze w ostatnich latach dramatycznie wpłynęły na ceny żywności, szczególnie w regionach zależnych od rolnictwa. W południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych, w Kalifornii i Arizonie, susza w 2022 roku spowodowała 80-procentowy wzrost cen warzyw między listopadem 2021 a listopadem 2022 roku. Kalifornia, produkująca 30% warzyw w USA, zmagała się z niedoborem wody, który zmusił farmerów do ograniczenia upraw o 20%, podnosząc ceny marchwi, sałaty i pomidorów. W Meksyku susza w 2023 roku podbiła ceny owoców i warzyw o 20% od stycznia 2023 do stycznia 2024 roku, dotykając zwłaszcza mango i awokado, kluczowych dla eksportu.
W Brazylii, największym producencie kawy (37% światowej produkcji), susza w latach 2023–2024 podniosła globalne ceny kawy o 55% między sierpniem 2023 a sierpniem 2024 roku. Uprawy w stanie Minas Gerais, odpowiadającym za 50% brazylijskiej kawy, ucierpiały z powodu braku opadów, co zmniejszyło zbiory o 15%. W Europie susze w Hiszpanii i Włoszech w latach 2022–2023 ograniczyły produkcję oliwek o 40%, windując ceny oliwy z oliwek w UE o 50% od stycznia 2023 do stycznia 2024 roku. Hiszpania, dostarczająca 45% oliwy w UE, odnotowała najniższe plony od dekady.
W Etiopii susza w latach 2022–2023 spowodowała 40-procentowy wzrost cen żywności między marcem 2022 a marcem 2023 roku. Uprawy teffu, podstawowego zboża w diecie Etiopczyków, zmalały o 30%, pogłębiając niedożywienie wśród 20 milionów mieszkańców. W Indonezji susza w 2023 roku obniżyła zbiory ryżu o 10%, podnosząc jego ceny o 16% od lutego 2023 do lutego 2024 roku, co uderzyło w 270 milionów konsumentów w kraju, gdzie ryż stanowi 60% diety.
Ulewy zatapiają zbiory
Intensywne opady i powodzie również odcisnęły piętno na cenach żywności. W Wielkiej Brytanii ulewy między wrześniem a grudniem 2023 roku zalały pola w regionach Yorkshire i East Anglia, zmniejszając plony ziemniaków o 25%. Ceny ziemniaków wzrosły o 22% od stycznia do lutego 2024 roku, obciążając budżety gospodarstw domowych. W Pakistanie powodzie w sierpniu 2022 roku zniszczyły 3,5 miliona hektarów upraw, w tym ryżu i pszenicy, powodując 50-procentowy wzrost cen żywności na obszarach wiejskich w latach 2022–2023. Katastrofa dotknęła 33 miliony ludzi, z których 8 milionów straciło dostęp do żywności.
W Australii powodzie od lutego do kwietnia 2022 roku zalały pola w Nowej Południowej Walii, zmniejszając zbiory sałaty o 50%. Ceny sałaty wzrosły o 300% w kolejnych miesiącach, osiągając 12 dolarów australijskich za głowę, co zmusiło restauracje do wycofania sałatek z menu. Powodzie, które uszkodziły 20% infrastruktury rolniczej, kosztowały sektor 2 miliardy dolarów australijskich.
Fale upałów palą plony
Upały w 2024 roku szczególnie dotknęły Azję i Afrykę. Na Wybrzeżu Kości Słoniowej i w Ghanie, odpowiedzialnych za 60% światowej produkcji kakao, fala upałów w lutym 2024 roku, z temperaturami sięgającymi 50°C, oraz susza w 2023 roku zmniejszyły zbiory kakao o 40%. Globalne ceny kakao wzrosły o 280% od kwietnia 2023 do kwietnia 2024 roku, podnosząc koszt czekolady w Europie o 50%. World Weather Attribution oszacowało, że temperatury w lutym były o 4°C wyższe z powodu zmiany klimatu.
W Indiach fala upałów w maju 2024 roku, z temperaturami powyżej 45°C, uszkodziła uprawy w stanach Maharashtra i Karnataka, podnosząc ceny cebuli o 89% i ziemniaków o 81% od kwietnia do czerwca 2024 roku w porównaniu z 2023 rokiem. Niedobory cebuli, kluczowego składnika indyjskiej kuchni, wywołały protesty w Bombaju. W Chinach upały w sierpniu 2024 roku zmniejszyły plony warzyw o 15%, windując ich ceny o 30% od czerwca do sierpnia. W Wietnamie fala upałów w lutym 2024 roku ograniczyła zbiory kawy robusta o 20%, podnosząc jej ceny o 100% od czerwca do lipca 2024 roku.
W Korei Południowej upały w sierpniu 2024 roku zniszczyły 30% upraw kapusty, kluczowej dla kimchi, podnosząc ceny o 70% od września 2023 do 2024 roku. W Japonii, gdzie 2024 rok był najgorętszym w historii, upały zmniejszyły plony ryżu o 15%, windując ceny o 48% w tym samym okresie. Niedobory ryżu, podstawy japońskiej diety, przyczyniły się do politycznego kryzysu i dymisji ministra rolnictwa. W RPA fala upałów w marcu 2024 roku uszkodziła uprawy kukurydzy, podnosząc jej ceny o 36% od kwietnia 2023 do kwietnia 2024 roku, co zagroziło bezpieczeństwu żywnościowemu 60 milionów ludzi.
Globalne skutki
Badanie Kotza podkreśla, że skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych wykraczają poza lokalne rynki. Globalizacja łańcuchów dostaw sprawia, że susza w Ghanie podnosi ceny czekolady w Polsce, a powodzie w Pakistanie zwiększają koszty pszenicy w Europie. W 2024 roku globalne ceny żywności wzrosły o 10%, napędzając inflację w krajach rozwiniętych o 2-3%. W krajach o niskich dochodach, takich jak Etiopia czy Pakistan, wzrost cen pogłębił niedożywienie, dotykając 700 milionów ludzi na świecie.
Badanie z 2024 roku przeprowadzone przez Kotza i Europejski Bank Centralny wykazało, że wzrost cen żywności może utrzymywać się przez 12 miesięcy po ekstremalnych zjawiskach pogodowych, zwiększając nierówności ekonomiczne i inflację. W krajach rozwiniętych, takich jak Wielka Brytania, wzrost cen ziemniaków o 22% obciążył budżety najuboższych gospodarstw, które wydają 20% dochodów na żywność. W krajach rozwijających się, jak Pakistan, 50-procentowy wzrost cen żywności zmusił 10 milionów ludzi do ograniczenia posiłków.
El Niño w latach 2023–2024 nasiliło wiele z tych zjawisk, ale autorzy badania wskazują, że zmiana klimatu zwiększa ich intensywność i częstotliwość. Temperatury globalne w 2024 roku były o 1,5°C wyższe niż w epoce przedindustrialnej, co zwiększyło ryzyko susz i upałów o 30%. W Europie koszty oliwy z oliwek wzrosły o 50%, obciążając konsumentów w krajach takich jak Polska, gdzie import oliwy wynosi 100 tysięcy ton rocznie. W Azji wzrost cen ryżu o 16-48% w Indonezji i Japonii wywołał protesty społeczne i destabilizację polityczną.
Wpływ na gospodarkę i zdrowie
Wzrost cen żywności ma dalekosiężne skutki. W 2024 roku inflacja żywnościowa w UE osiągnęła 6%, napędzana wysokimi cenami oliwy i kakao. W Polsce ceny żywności wzrosły o 8%, zwiększając koszt koszyka zakupowego o 200 zł miesięcznie dla czteroosobowej rodziny. W krajach o niskich dochodach, takich jak Etiopia, wzrost cen teffu o 40% pogłębił niedożywienie wśród 15% populacji, zwiększając ryzyko chorób związanych z głodem.
Shona Goudie z Food Foundation wskazała, że częstsze wstrząsy cenowe mogą pogorszyć bezpieczeństwo żywnościowe i zdrowie. W Wielkiej Brytanii 10% najuboższych gospodarstw ograniczyło zakupy warzyw po wzroście cen w 2024 roku, co zwiększyło ryzyko niedoborów witamin. Jasper Verschuur z Uniwersytetu Technicznego w Delft podkreślił, że zmiana klimatu wpływa nie tylko na rolnictwo, ale także na zdrowie, stabilność polityczną i politykę pieniężną. W Pakistanie powodzie w 2022 roku wywołały protesty, a w Japonii wzrost cen ryżu przyczynił się do politycznego kryzysu.
Wyzwania dla rolnictwa
Zmiana klimatu zmusza rolników do adaptacji. W Kalifornii farmerzy inwestują w systemy nawadniania kropelkowego, kosztujące 5000 dolarów na hektar, by przetrwać susze. W Indiach rząd wprowadził dopłaty do nasion odpornych na suszę, co kosztowało 1 miliard dolarów w 2024 roku. W Ghanie rolnicy kakao przechodzą na uprawy w cieniu, ale wymaga to inwestycji w nowe drzewa, co zajmuje 5-7 lat. W Europie Hiszpania i Włochy testują odmiany oliwek odporne na suszę, ale ich plony są o 20% niższe.
Globalny rynek żywności boryka się z rosnącymi kosztami produkcji. W 2024 roku ceny nawozów wzrosły o 30% z powodu ograniczeń w dostawach gazu, a koszty transportu żywności wzrosły o 15% przez wyższe ceny paliw. Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku zmniejszyła eksport pszenicy o 20%, podnosząc globalne ceny o 25%. W Polsce import pszenicy z Ukrainy, mimo obniżek ceł, kosztował 2 miliardy zł w 2024 roku.
Droga do stabilizacji
Rozwiązanie problemu wymaga globalnych działań. W 2024 roku UE przeznaczyła 10 miliardów euro na wsparcie rolnictwa odpornego na zmianę klimatu, w tym na technologie nawadniania i nasiona odporne na suszę. Polska otrzymała 1,5 miliarda euro z Funduszu Modernizacyjnego na transformację rolnictwa, ale wdrożenie zajmuje 3-5 lat. Kraje rozwijające się, jak Etiopia, potrzebują 50 miliardów dolarów rocznie na adaptację rolnictwa, ale otrzymują tylko 10% tej kwoty.
Technologie, takie jak rolnictwo precyzyjne, wykorzystujące drony i czujniki do optymalizacji nawadniania, mogą zwiększyć plony o 20%, ale kosztują 10 tysięcy euro na hektar. W Indiach programy subsydiowania paneli fotowoltaicznych do pomp wodnych pomogły 2 milionom farmerów, ale wymagają inwestycji rzędu 5 miliardów dolarów. W Afryce organizacje międzynarodowe, jak FAO, wspierają rolników w Ghanie i Etiopii, dostarczając nasiona odporne na suszę za 100 milionów dolarów rocznie.
